Nickel and human health

Metal Ions in Life Sciences

Volumn 13, Issue , 2013, Pages 321-357

  Zambelli, Barbara ^a   Ciurli, Stefano ^a  

^a UNIVERSITY OF BOLOGNA   (Italy)

Author keywords

Human health; Nickel; Nickel allergy; Nickel carcinogenesis; Nickel homeostasis

Indexed keywords

NICKEL;

ARTICLE; CELL TRANSFORMATION; HUMAN; HYPERSENSITIVITY; INTESTINE; METABOLISM; MICROBIOLOGY;

CELL TRANSFORMATION, NEOPLASTIC; HUMANS; HYPERSENSITIVITY; INTESTINES; NICKEL;

EID: 84900451284     PISSN: 15590836     EISSN: 20419821     Source Type: Book Series    
DOI: 10.1007/978-94-007-7500-8_10     Document Type: Article

References (182)

1. S. Ciurli, S. Mangani, in Handbook on Metalloproteins, eds. I. Bertini, A. Sigel, H. Sigel, Marcel Dekker, New York, USA, 2001, pp. 669-708.
2. E. Merian, Toxicol. Envir. Chem. 1984, 8, 9-38.
3. R. G. Garrett, in Metal Ions in Biology and Medicine, Eds J. A. Centeno, P. Collery, G. Fernet, R.B. Finkelman, H. Gibb, J.-C. Etienne; John Libbey Eurotext, Paris 2000, vol. 6, pp. 508-510.
4. C. L. Coyle, E. I. Stiefel, in The Bioinorganic Chemistry of Nickel, Ed J. R. Lancaster, Jr., VCH, New York, 1988, pp. 1-28.
5. E. Denkhaus, K. Salnikow, Crit. Rev. Oncol. Hematol. 2002, 42, 35-56.
6. D. G. Barceloux, J. Toxicol. Clin. Toxicol. 1999, 37, 239-258.
7. M. Van Soestbergen, F. W. Sunderman, Jr., Clin. Chem. 1972, 18, 1478-1484.
8. N. Asato, M. Soestbergen, F. W. Sunderman, Jr., Clin. Chem. 1975, 21, 521-527.
9. J. D. Glennon, B. Sarkar, Biochem. J. 1982, 203, 15-23.
10. F. Torres, M. Das Gracas, M. Melo, A. Tosti, Clin. Cosmet. Investig. Dermatol. 2009, 2, 39-48.
11. R. B. Schiffer, F. W. Sunderman, Jr., R.B. Baggs, J.A. Moynihan, J. Neuroimmunol. 1991, 34, 229-239.
12. M. Freitas, P. Barcellos-De-Souza, C. Barja-Fidalgo, E. Fernandes, BioMetals 2013, 26, 13-21.
13. A. Au, J. Ha, M. Hernandez, A. Polotsky, D. S. Hungerford, C. G. Frondoza, J. Biomed. Mater. Res. A 2006, 79, 512-521.
14. M. Anke, A. Trüpschuch, G. Gunstheimer, in Trace Elements in Man and Animals 10, Eds A. M. Roussel, R.A. Anderson, A.E. Favrier, Kluwer Academic 2002, pp. 685-686.
15. S. G. Schafer, W. Forth, Ecotoxicol. Environ. Saf. 1983, 7, 87-95.
16. J. Tallkvist, A. M. Wing, H. Tjalve, Pharmacol. Toxicol. 1994, 75, 244-249.
17. M. Muller-Fassbender, B. Elsenhans, A. T. Mckie, K. Schumann, Toxicology 2003, 185, 141-153.
18. International Agency for Research on Cancer, "Chromium, Nickel and Welding,", Proceedings of the Monographs on the Evaluation of Carcenigenic Risks to Humans, Lyon, France, 1990.
19. F. H. Nielsen, D. A. Ollerich, Fed. Proc. 1974, 33, 1767-1772.
20. Y. Li, D. B. Zamble, Chem. Rev. 2009, 109, 4617-4643.
21. M. Yusuf, Q. Fariduddin, S. Hayat, A. Ahmad, Bull. Environ. Contam. Toxicol. 2011, 86, 1-17.
22. EMEA, European Medicines Agency, 2008; http://www.ema.europa.eu/ema
23. K. S. Kasprzak, K. Salnikow, in Nickel and Its Surprising Impact in Nature, Vol. 2 of Metal Ions in Life Sciences, Eds A. Sigel, H. Sigel, R. K. O. Sigel, Wiley, Chichester, 2007, vol. 2, pp. 581-618.
24. K. S. Kasprzak, F. W. Sunderman, Jr., K. Salnikow, Mutat. Res. 2003, 533, 67-97.
25. H. M. Shen, Q. F. Zhang, Environ. Health Perspect. 1994, 102 (Suppl. 1), 275-282.
26. A. R. Oller, M. Costa, G. Oberdorster, Toxicol. Appl. Pharmacol. 1997, 143, 152-166.
27. K. A. Biedermann, J. R. Landolph, Cancer Res. 1987, 47, 3815-3823.
28. M. Costa, T. L. Davidson, H. Chen, Q. Ke, P. Zhang, Y. Yan, C. Huang, T. Kluz, Mutat. Res. 2005, 592, 79-88.
29. N. W. Biggart, M. Costa, Mutat. Res. 1986, 175, 209-215.
30. J. B. Little, J. M. Frenial, J. Coppey, Teratog. Carcinog. Mutagen. 1988, 8, 287-292.
31. T. Miura, S. R. Patierno, T. Sakuramoto, J. R. Landolph, Environ. Mol. Mutagen. 1989, 14, 65-78.
32. F. Z. Arrouijal, H. F. Hildebrand, H. Vophi, D. Marzin, Mutagenesis 1990, 5, 583-589.
33. B. Kargacin, C. B. Klein, M. Costa, Mutat. Res. 1993, 300, 63-72.
34. M. Freitas, A. Gomes, G. Porto, E. Fernandes, J. Biol. Inorg. Chem. 2010, 15, 1275-1283.
35. T. J. O'Brien, S. Ceryak, S. R. Patierno, Mutat. Res. 2003, 533, 3-36.
36. B. Desoize, Vivo 2003, 17, 529-539.
37. A. Hartwig, T. Schwerdtle, Toxicol. Lett. 2002, 127, 47-54.
38. W. Bal, R. Liang, J. Lukszo, S. H. Lee, M. Dizdaroglu, K. S. Kasprzak, Chem. Res. Toxicol. 2000, 13, 616-624.
39. L. Lande-Diner, J. Zhang, T. Hashimshony, A. Goren, I. Keshet, H. Cedar, Cold Spring Harb. Symp. Quant. Biol. 2004, 69, 131-138.
40. Y. W. Lee, C. B. Klein, B. Kargacin, K. Salnikow, J. Kitahara, K. Dowjat, A. Zhitkovich, N. T. Christie, M. Costa, Mol. Cell. Biol. 1995, 15, 2547-2557.
41. B. Govindarajan, R. Klafter, M. S. Miller, C. Mansur, M. Mizesko, X. Bai, K. Lamontagne, Jr., J.L. Arbiser, Mol. Med. 2002, 8, 1-8.
42. K. Salnikow, A. Zhitkovich, Chem. Res. Toxicol. 2008, 21, 28-44.
43. H. Chen, Q. Ke, T. Kluz, Y. Yan, M. Costa, Mol. Cell. Biol. 2006, 26, 3728-3737.
44. H. Chen, N. C. Giri, R. Zhang, K. Yamane, Y. Zhang, M. Maroney, M. Costa, J. Biol. Chem. 2010, 285, 7374-7383.
45. R. Martinez-Zamudio, H. C. Ha, Epigenetics 2011, 6, 820-882.
46. A. A. Karaczyn, F. Golebiowski, K. S. Kasprzak, Chem. Res. Toxicol. 2005, 18, 1934-1942.
47. Q. Zhang, K. Salnikow, T. Kluz, L. C. Chen, W. C. Su, M. Costa, Toxicol. Appl. Pharmacol. 2003, 192, 201-211.
48. C. B. Klein, K. Conway, X. W. Wang, R. K. Bhamra, X. H. Lin, M. D. Cohen, L. Annab, J. C. Barrett, M. Costa, Science 1991, 251, 796-799.
49. S. Orrenius, B. Zhivotovsky, P. Nicotera, Nat. Rev. Mol. Cell. Biol. 2003, 4, 552-565.
50. K. Salnikow, M. Gao, V. Voitkun, X. Huang, M. Costa, Cancer Res. 1994, 54, 6407-6412.
51. W. Bal, A. M. Protas, K. S. Kasprzak, in Metal Ions in Toxicology: Effects, Interactions, Interdependencies, Vol. 8 of Metal Ions in Life Sciences, Eds A. Sigel, H. Sigel, R. K. O. Sigel, Royal Society of Chemistry, Cambridge 2011, pp. 319-373.
52. K. Salnikow, M. V. Blagosklonny, H. Ryan, R. Johnson, M. Costa, Cancer Res. 2000, 60, 38-41.
53. S. Salceda, J. Caro, J. Biol. Chem. 1997, 272, 22642-22647.
54. W. C. Hon, M. I. Wilson, K. Harlos, T. D. Claridge, C. J. Schofield, C. W. Pugh, P. H. Maxwell, P. J. Ratcliffe, D. I. Stuart, E. Y. Jones, Nature 2002, 417, 975-978.
55. S. J. Freedman, Z. Y. Sun, F. Poy, A. L. Kung, D. M. Livingston, G. Wagner, M. J. Eck, Proc. Natl. Acad. Sci. USA 2002, 99, 5367-5372.
56. P. Maxwell, K. Salnikow, Cancer Biol. Ther. 2004, 3, 29-35.
57. K. Salnikow, S. P. Donald, R. K. Bruick, A. Zhitkovich, J. M. Phang, K. S. Kasprzak, J. Biol. Chem. 2004, 279, 40337-40344.
58. D. Zhou, K. Salnikow, M. Costa, Cancer Res. 1998, 58, 2182-2189.
59. H. Cangul, K. Salnikow, H. Yee, D. Zagzag, T. Commes, M. Costa, Cell. Biol. Toxicol. 2002, 18, 87-96.
60. T. P. Ellen, Q. Ke, P. Zhang, M. Costa, Carcinogenesis 2008, 29, 2-8.
61. M. A. Zoroddu, M. Peana, T. Kowalik-Jankowska, H. Kozlowski, M. Costa, J. Inorg. Biochem. 2004, 98, 931-939.
62. M. A. Zoroddu, M. Peana, S. Medici, R. Anedda, Dalton Trans. 2009, 5523-5534.
63. J. G. Burchfield, A. J. Lennard, S. Narasimhan, W. E. Hughes, V. C. Wasinger, G. L. Corthals, T. Okuda, H. Kondoh, T. J. Biden, C. Schmitz-Peiffer, J. Biol. Chem. 2004, 279, 18623-18632.
64. J. Hwang, Y. Kim, H. B. Kang, L. Jaroszewski, A. M. Deacon, H. Lee, W. C. Choi, K. J. Kim, C. H. Kim, B. S. Kang, J. O. Lee, T. K. Oh, J. W. Kim, I. A. Wilson, M. H. Kim, J. Biol. Chem. 2011, 286, 12450-12460.
65. K. Kondo, T. Ozaki, Y. Nakamura, S. Sakiyama, Biochem. Biophys. Res. Commun. 1995, 216, 209-215.
66. K. Kanaya, A. L. Tsai, T. Kamitani, Biochem. Biophys. Res. Commun. 2002, 290, 294-299.
67. S. Oshiro, K. Nozawa, M. Hori, C. Zhang, Y. Hashimoto, S. Kitajima, K. Kawamura, Biochem. Biophys. Res. Commun. 2002, 290, 213-218.
68. C. Harford, B. Sarkar, Biochem. Biophys. Res. Commun. 1995, 209, 877-882.
69. S. F. Martin, P. R. Esser, F. C. Weber, T. Jakob, M. A. Freudenberg, M. Schmidt, M. Goebeler, Allergy 2011, 66, 1152-1163.
70. M. Schmidt, M. Goebeler, J. Mol. Med. (Berl.) 2011, 89, 961-970.
71. P. S. Friedmann, Toxicol. Lett. 2006, 162, 49-54.
72. K. Landsteiner, J. Jacobs, J. Exp. Med. 1935, 61, 643-656.
73. H. J. Thierse, K. Gamerdinger, C. Junkes, N. Guerreiro, H. U. Weltzien, Toxicology 2005, 209, 101-107.
74. L. Lu, J. Vollmer, C. Moulon, H. U. Weltzien, P. Marrack, J. Kappler, J. Exp. Med. 2003, 197, 567-574.
75. S. Dai, F. Crawford, P. Marrack, J. W. Kappler, Proc. Natl. Acad. Sci. USA 2008, 105, 11893-11897.
76. F. Sinigaglia, J. Invest. Dermatol. 1994, 102, 398-401.
77. Y. Wang, S. Dai, Immunol. Res. 2013, 55, 83-90.
78. P. Griem, C. Von Vultee, K. Panthel, S. L. Best, P. J. Sadler, C. F. Shaw, 3Rd, Eur. J. Immunol. 1998, 28, 1941-1947.
79. K. Gamerdinger, C. Moulon, D. R. Karp, J. Van Bergen, F. Koning, D. Wild, U. Pflugfelder, H. U. Weltzien, J. Exp. Med. 2003, 197, 1345-1353.
80. O. Wildner, T. Lipkow, J. Knop, Exp. Dermatol. 1992, 1, 191-198.
81. M. Goebeler, G. Meinardus-Hager, J. Roth, S. Goerdt, C. Sorg, J. Invest. Dermatol. 1993, 100, 759-765.
82. M. Goebeler, A. Trautmann, A. Voss, E. V. Brocker, A. Toksoy, R. Gillitzer, Am. J. Pathol. 2001, 158, 431-440.
83. M. Goebeler, J. Roth, E. B. Brocker, C. Sorg, K. Schulze-Osthoff, J. Immunol. 1995, 155, 2459-2467.
84. M. Goebeler, R. Gillitzer, K. Kilian, K. Utzel, E. B. Brocker, U. R. Rapp, S. Ludwig, Blood 2001, 97, 46-55.
85. M. Schmidt, B. Raghavan, V. Muller, T. Vogl, G. Fejer, S. Tchaptchet, S. Keck, C. Kalis, P. J. Nielsen, C. Galanos, J. Roth, A. Skerra, S. F. Martin, M. A. Freudenberg, M. Goebeler, Nat. Immunol. 2010, 11, 814-819.
86. M. Schmidt, M. Hupe, N. Endres, B. Raghavan, S. Kavuri, P. Geserick, M. Goebeler, M. Leverkus, J. Cell. Mol. Med. 2010, 14, 1760-1776.
87. A. Trautmann, M. Akdis, D. Kleemann, F. Altznauer, H. U. Simon, T. Graeve, M. Noll, E. B. Brocker, K. Blaser, C. A. Akdis, J. Clin. Invest. 2000, 106, 25-35.
88. S. Rothman, Dermatol. Wochenschr. 1930, 2, 98-99.
89. R. Spiewak, J. Pietowska, K. Curzytek, Expert Rev. Clin. Immunol. 2007, 3, 851-859.
90. T. Menne, K. Rasmussen, Contact Dermatitis 1990, 23, 57-58.
91. J. P. Thyssen, K. Ross-Hansen, T. Menne, J. D. Johansen, Contact Dermatitis 2010, 63, 102-106.
92. Y. Yoshihisa, T. Shimizu, Dermatol. Res. Pract. 2012, 2012, 749561.
93. E. Mann, U. Ranft, G. Eberwein, D. Gladtke, D. Sugiri, H. Behrendt, J. Ring, T. Schafer, J. Begerow, J. Wittsiepe, U. Kramer, M. Wilhelm, Contact Dermatitis 2010, 62, 355-362.
94. R. Darlenski, J. Kazandjieva, K. Pramatarov, Int. J. Dermatol. 2012, 51, 523-530.
95. J. P. Thyssen, T. Menne, Chem. Res. Toxicol. 2010, 23, 309-318.
96. R. I. Nijhawan, M. Molenda, M. J. Zirwas, S. E. Jacob, Dermatol. Clin. 2009, 27, 355-364
97. D. Bonamonte, A. Cristaudo, F. Nasorri, T. Carbone, O. De Pita, G. Angelini, A. Cavani, Contact Dermatitis 2011, 65, 293-301.
98. M. Minelli, D. Schiavino, F. Musca, M. E. Bruno, P. Falagiani, G. Mistrello, G. Riva, M. Braga, M. C. Turi, V. Di Rienzo, C. Petrarca, C. Schiavone, M. Di Gioacchino, Int. J. Immunopathol. Pharmacol. 2010, 23, 193-201.
99. Nickel and Its Surprising Impact in Nature, Eds A. Sigel, H. Sigel, R. K. O. Sigel, John Wiley & Sons, Chichester, Met. Ions Life Sci. 2007, 2, pp. 1-702.
100. S. W. Ragsdale, J. Biol. Chem. 2009, 284, 18571-18575.
101. H. L. Mobley, M. D. Island, R. P. Hausinger, Microbiol. Rev. 1995, 59, 451-480.
102. S. Wyllie, A. H. Fairlamb, Semin. Cell. Dev. Biol. 2011, 22, 271-277.
103. N. Sukdeo, E. Daub, J. F. Honek, in Nickel and Its Surprising Impact in Nature, Vol. 2 of Metal Ions in Life Sciences, Eds A. Sigel, H. Sigel, R. K. O Sigel, John Wiley & Sons, Chichester, 2007, pp. 445-472.
104. N. Sukdeo, J. F. Honek, Biochim. Biophys. Acta 2007, 1774, 756-763.
105. T. C. Pochapsky, T. Ju, M. Dang, R. Beaulieu, G. M. Pagani, B. Ouyang, in Nickel and Its Surprising Impact in Nature, Vol. 2 of Metal Ions in Life Sciences, Eds A. Sigel, H. Sigel, R. K. O Sigel, John Wiley & Sons, Chichester 2007, vol. 2, pp. 473-500.
106. Q. Xu, R. Schwarzenbacher, S. S. Krishna, D. Mcmullan, S. Agarwalla, K. Quijano, P. Abdubek, E. Ambing, H. Axelrod, T. Biorac, J. M. Canaves, H.-J. Chiu, M.-A. Elsliger, C. Grittini, S. K. Grzechnik, M. Didonato, J. Hale, E. Hampton, G. W. Han, J. Haugen, M. Hornsby, L. Jaroszewski, H.E. Klock, M.W. Knuth, E. Koesema, A. Kreusch, P. Kuhn, M.D. Miller, K. Moy, E. Nigoghossian, J. Paulsen, R. Reyes, C. Rife, G. Spraggon, R.C. Stevens, H. Van Den Bedem, J. Velasquez, A. White, G. Wolf, K.O. Hodgson, J. Wooley, A.M. Deacon, A. Godzik, S.A. Lesley, I.A. Wilson, Proteins: Structure, Function, and Bioinformatics 2006, 64, 808-813.
107. T. Ju, R. B. Goldsmith, S. C. Chai, M. J. Maroney, S. S. Pochapsky, T. C. Pochapsky, J. Mol. Biol. 2006, 363, 823-834.
108. S. Ciurli, in Nickel and Its Surprising Impact in Nature, Vol. 2 of Metal Ions in Life Sciences, Eds A. Sigel, H. Sigel, R. K. O Sigel, Wiley, Chichester, 2007, pp. 241-278.
109. B. Zambelli, F. Musiani, S. Benini, S. Ciurli, Acc. Chem. Res. 2011, 44, 520-530.
110. S. Benini, W. R. Rypniewski, K. S. Wilson, S. Miletti, S. Ciurli, S. Mangani, Structure Fold. Des. 1999, 7, 205-216.
111. F. Musiani, E. Arnofi, R. Casadio, S. Ciurli, J. Biol. Inorg. Chem. 2001, 3, 300-314.
112. S. Benini, W. R. Rypniewski, K. S. Wilson, S. Mangani, S. Ciurli, J. Am. Chem. Soc. 2004, 126, 3714-3715.
113. S. Ciurli, S. Benini, W. R. Rypniewski, K. S. Wilson, S. Miletti, S. Mangani, Coord. Chem. Rev. 1999, 190-192, 331-355.
114. W. Lubitz, M. Van Gastel, W. Gartner, Nickel and Its Surprising Impact in Nature, Vol. 2 of Metal Ions in Life Sciences, Eds A. Sigel, H. Sigel, R. K. O Sigel, John Wiley & Sons, Chichester 2007, pp. 279-322.
115. P. M. Vignais, B. Billoud, Chem. Rev. 2007, 107, 4206-4272.
116. R. J. Maier, Biochem. Soc. Trans. 2005, 33, 83-85.
117. C. Navarro, L.-F. Wu, M.-A. Mandrand-Berthelot, Mol. Microbiol. 1993, 9, 1181-1191.
118. H. Lebrette, M. Iannello, J. C. Fontecilla-Camps, C. Cavazza, J. Inorg. Biochem. 2013, 121, 16-18.
119. L. Macomber, R. P. Hausinger, Metallomics 2011, 3, 1153-1162.
120. D. H. Nies, FEMS Microbiol. Rev. 2003, 27, 313-339.
121. F. N. Stahler, S. Odenbreit, R. Haas, J. Wilrich, A. H. Van Vliet, J. G. Kusters, M. Kist, S. Bereswill, Infect. Immun. 2006, 74, 3845-3852.
122. A. Rodrigue, G. Effantin, M. A. Mandrand-Berthelot, J. Bacteriol. 2005, 187, 2912-2916.
123. R. Ge, Y. Zhang, X. Sun, R. M. Watt, Q. Y. He, J. D. Huang, D. E. Wilcox, H. Sun, J. Am. Chem. Soc. 2006, 128, 11330-11331.
124. R. J. Maier, S. L. Benoit, S. Seshadri, BioMetals 2007, 20, 655-664.
125. Y. B. Zeng, D. M. Zhang, H. Li, H. Sun, J. Biol. Inorg. Chem. 2008, 13, 1121-1131.
126. F. Musiani, B. Zambelli, M. Stola, S. Ciurli, J. Inorg. Biochem. 2004, 98, 803-813.
127. B. Zambelli, F. Musiani, M. Savini, P. Tucker, S. Ciurli, Biochemistry 2007, 46, 3171-3182.
128. R. Real-Guerra, F. Staniscuaski, B. Zambelli, F. Musiani, S. Ciurli, C. R. Carlini, Plant Mol. Biol. 2012, 78, 461-475.
129. J. W. Olson, R. J. Maier, J. Bacteriol. 2000, 182, 1702-1705.
130. C. Wulfing, J. Lombardero, A. Pluckthun, J. Biol. Chem. 1994, 269, 2895-2901.
131. R. K. Watt, P. W. Ludden, J. Biol. Chem. 1998, 273, 10019-10025.
132. H.-K. Song, S. B. Mulrooney, R. Huber, R. P. Hausinger, J. Biol. Chem. 2001, 276, 49359-49364.
133. H. Remaut, N. Safarov, S. Ciurli, J. Van Beeumen, J. Biol. Chem. 2001, 276, 49365-49370.
134. K. Banaszak, V. Martin-Diaconescu, M. Bellucci, B. Zambelli, W. Rypniewski, M. J. Maroney, S. Ciurli, Biochem. J. 2012, 441, 1017-1026.
135. N. Mehta, J. W. Olson, R. J. Maier, J. Bacteriol. 2003, 185, 726-734.
136. H. K. Loke, P. A. Lindahl, J. Inorg. Biochem. 2003, 93, 33-40.
137. R. L. Kerby, P. W. Ludden, G. P. Roberts, J. Bacteriol. 1997, 179, 2259-2266.
138. P. Neyroz, B. Zambelli, S. Ciurli, Biochemistry 2006, 45, 8918-8930.
139. B. Zambelli, M. Stola, F. Musiani, K. De Vriendt, B. Samyn, B. Devreese, J. Van Beeumen, P. Turano, A. Dikiy, D. A. Bryant, S. Ciurli, J. Biol. Chem. 2005, 280, 4684-4695.
140. B. Zambelli, P. Turano, F. Musiani, P. Neyroz, S. Ciurli, Proteins 2009, 74, 222-239.
141. B. Zambelli, N. Cremades, P. Neyroz, P. Turano, V. N. Uversky, S. Ciurli, Mol. Biosyst. 2012, 8, 220-228.
142. M. Bellucci, B. Zambelli, F. Musiani, P. Turano, S. Ciurli, Biochem. J. 2009, 422, 91-100.
143. Y. H. Fong, H. C. Wong, C. P. Chuck, Y. W. Chen, H. Sun, K. B. Wong, J. Biol. Chem. 2011, 286, 43241-43249.
144. B. Zambelli, F. Musiani, S. Ciurli, Met. Ions Life Sci. 2012, 10, 135-170.
145. Z. Ma, F. E. Jacobsen, D. P. Giedroc, Chem. Rev. 2009, 109, 4644-4681.
146. B. Zambelli, M. Bellucci, A. Danielli, V. Scarlato, S. Ciurli, Chem. Commun. 2007, 3649-3651.
147. B. Zambelli, A. Danielli, S. Romagnoli, P. Neyroz, S. Ciurli, V. Scarlato, J. Mol. Biol. 2008, 383, 1129-1143.
148. F. Musiani, B. Bertosa, A. Magistrato, B. Zambelli, P. Turano, V. Losasso, C. Micheletti, S. Ciurli, P. Carloni, J. Chem. Theor. Comp. 2010, 6, 3503-3515.
149. S. Benini, M. Cianci, S. Ciurli, Dalton Trans. 2011, 40, 7831-7833.
150. J. G. Kusters, A. H. Van Vliet, E. J. Kuipers, Clin. Microbiol. Rev. 2006, 19, 449-490.
151. H. De Reuse, S. Bereswill, FEMS Immunol. Med. Microbiol. 2007, 50, 165-176.
152. A. Danielli, G. Amore, V. Scarlato, PLoS Pathog. 2010, 6, e1000938. doi:10.371/journal. ppat.1000938.
153. K. A. Eaton, S. Krakowka, Infect. Immun. 1994, 62, 3604-3607.
154. K. Muhsen, D. Cohen, Helicobacter 2008, 13, 323-340.
155. S. L. Benoit, E. F. Miller, R. J. Maier, Infect. Immun. 2013, 81, 580-584.
156. M. Sousa Silva, A. E. Ferreira, R. Gomes, A. M. Tomas, A. Ponces Freire, C. Cordeiro, Int. J. Med. Microbiol. 2012, 302, 225-229.
157. S. C. Chauhan, P. K. Padmanabhan, R. Madhubala, Curr. Drug Targets 2008, 9, 957-965.
158. WHO, "Global tuberculosis control report 2011,", World Health Organization, Geneva, Switzerland, 2011.
159. W. Lin, V. Mathys, E. L. Ang, V. H. Koh, J. M. Martinez Gomez, M. L. Ang, S. Z. Zainul Rahim, M. P. Tan, K. Pethe, S. Alonso, Infect. Immun. 2012, 80, 2771-2779.
160. D. L. Clemens, B. Y. Lee, M. A. Horwitz, J. Bacteriol. 1995, 177, 5644-5652.
161. A. H. Gordon, P. D. Hart, M. R. Young, Nature 1980, 286, 79-80.
162. P. D. Hart, M. R. Young, J. Exp. Med. 1991, 174, 881-889.
163. K. Sendide, A. E. Deghmane, J. M. Reyrat, A. Talal, Z. Hmama, Infect. Immun. 2004, 72, 4200-4209.
164. T. Mukai, Y. Maeda, T. Tamura, Y. Miyamoto, M. Makino, FEMS Immunol. Med. Microbiol. 2008, 53, 96-106.
165. L. Grode, P. Seiler, S. Baumann, J. Hess, V. Brinkmann, A. Nasser Eddine, P. Mann, C. Goosmann, S. Bandermann, D. Smith, G. J. Bancroft, J. M. Reyrat, D. Van Soolingen, B. Raupach, S. H. Kaufmann, J. Clin. Invest. 2005, 115, 2472-2479.
166. D. R. Campbell, K. E. Chapman, K. J. Waldron, S. Tottey, S. Kendall, G. Cavallaro, C. Andreini, J. Hinds, N. G. Stoker, N. J. Robinson, J. S. Cavet, J. Biol. Chem. 2007, 282, 32298-32310.
167. A. Schnegg, M. Kirchgessner, in In Trace Element Metabolism in Man and Animals 3, Ed M. Kirchgessner, Proceedings of the 3rd Intern. Symposium, Technische Universität, Munchen, Germany, 1978, pp. 236-243.
168. F. H. Nielsen, D. R. Myron, S. H. Givand, T. J. Zimmerman, D. A. Ollerich, J. Nutr. 1975, 105, 1620-1630.
169. M. Szilagyi, M. Anke, I. Balogh, Acta Vet. Hung. 1991, 39, 231-238.
170. K. Yokoi, E. O. Uthus, F. H. Nielsen, Biol. Trace Elem. Res. 2003, 93, 141-154.
171. F. H. Nielsen, T. R. Shuler, T. G. Mcleod, T. J. Zimmerman, J. Nutr. 1984, 114, 1280-1288.
172. J. W. Spears, R. W. Harvey, L. J. Samsell, J. Nutr. 1986, 116, 1873-1882.
173. G. I. Stangl, M. Kirchgessner, J. Nutr. 1996, 126, 2466-2473.
174. V. Tremaroli, F. Backhed, Nature 2012, 489, 242-249.
175. C. Palmer, E. M. Bik, D. B. Digiulio, D. A. Relman, P. O. Brown, PLoS Biol. 2007, 5, e177.
176. P. B. Eckburg, E. M. Bik, C. N. Bernstein, E. Purdom, L. Dethlefsen, M. Sargent, S. R. Gill, K. E. Nelson, D. A. Relman, Science 2005, 308, 1635-1638.
177. M. Monachese, J. P. Burton, G. Reid, Appl. Environ. Microbiol. 2012, 78, 6397-6404.
178. K. Suzuki, Y. Benno, T. Mitsuoka, S. Takebe, K. Kobashi, J. Hase, Appl. Environ. Microbiol. 1979, 37, 379-382.
179. F. Turroni, E. Foroni, P. Pizzetti, V. Giubellini, A. Ribbera, P. Merusi, P. Cagnasso, B. Bizzarri, G. L. De'Angelis, F. Shanahan, D. Van Sinderen, M. Ventura, Appl. Environ. Microbiol. 2009, 75, 1534-1545.
180. I. S. Arvanitoyannis, M. Van Houwelingen-Koukaliaroglou, Crit. Rev. Food Sci. Nutr. 2005, 45, 385-404.
181. M. Pimentel, R. P. Gunsalus, S. S. Rao, H. Zhang, Am. J. Gastroenter. Suppl. 2012, 1, 28-33.
182. B. Jaun, R. K. Thauer, in Nickel and Its Surprising Impact in Nature, Vol. 2 of Metal Ions in Life Sciences, Eds A. Sigel, H. Sigel, R. K. O Sigel, John Wiley & Sons, Ltd., Chichester, UK, 2007, pp. 323-356.