Outer Membrane Vesicle-based Meningococcal Vaccines

Handbook of Meningococcal Disease: Infection Biology, Vaccination, Clinical Management

Volumn , Issue , 2006, Pages 371-390

  Poolman, Jan T ^a   Denoël, Philippe ^a   Feron, Christiane ^a   Goraj, Karine ^a   Weynants, Vincent ^a  

^a GSK   (Belgium)

Author keywords

Adhesins; Candidate protein and LPS immunogens; Development of adapted OMV vaccines; Iron restricted proteins; Lipopolysaccharide; Outer membrane vesicle based meningococcal vaccines; PilQ; Process for MenB OMV

Indexed keywords

EID: 35848966550     PISSN: None     EISSN: None     Source Type: Book    
DOI: 10.1002/3527608508.ch18     Document Type: Chapter

References (154)

1. H.J. Jennings, R. Roy, A. Gamian 1986, J. Immunol. 137, 1708-1713.
2. J. Bruge, N. Bouveret-Le Cam, B. Danve, G. Rougon, D. Schulz 2004, Vaccine 22, 1087-1096.
3. E. Robert, F.H. Azmi, D. Granoff 1995, J. Infect. Dis. 172, 1279-1289.
4. I. Goldschneider, E.C. Gotschlich, M.S. Artenstein 1969, J. Exp Med. 129, 1307-1326.
5. P. Densen 1989, Clin. Microbiol. Rev. 2, S11-S17.
6. Y.-L. Tzeng, A. K. Datta, C. A. Strole, M.A. Lobritz, R.W. Carlson, D.S. Stephens 2005, Inf. Immun. 73, 1491-1505.
7. J. L. Edwards, M.A. Apicella 2004, Clin. Microbiol. Rev. 17, 965-981
8. M.P. Simon, W.M. Naussef, M.A. Apicella 2005, Infect. Immun. 73, 1971-1977.
9. U. Vogel, S. Hammerschmidt, M. Frosch 1996, Med. Microbiol. 185, 81-87.
10. G. R. Moe, A. Dave, D.M. Granoff 2005, Infect. Immun. 73, 2123-2128.
11. J. D. Berry, D. J. Boese, D.K. S. Law, W.D. Zollinger, R.S.W. Tsang 2005, Mol. Immun. 42, 335-344.
12. C. E. Frasch, E. C. Gotschlich 1974, J. Exp. Med. 140, 87-104.
13. W. D. Zollinger, D.L. Kasper, B. J. Veltri, M.S. Artenstein 1977, Infect. Immun. 18, 424-433.
14. J.T. Poolman, C.T. P., Hopman, H.C. Zanen 1980, J. Gen. Microbiol. 116, 465-473.
15. K. Saukkonen, M. Leinonen, H. Abdillahi, J.T. Poolman 1989, Vaccine 7, 325-328.
16. J. C. Wright, D.W. Hood, G. A. Randle, K. Makepeace, A. D. Cox, J. Li, R. Chalmers, J. C. Richards, E. R. Moxon 2004, J. Bacteriol. 186, 6970-6982.
17. K. Cartwright, R. Morris, H. Rumke, A. Fox, R. Borrow, N. Begg, P. Richmond, J. Poolman 1999, Vaccine 17, 2612-2619.
18. C. E. Frasch, W. D. Zollinger, J.T. Poolman 1985, Rev. Infect. Dis. 7, 504-510.
19. C. E. Frasch, L. van Alphen, J. Holst, J.T. Poolman, E. Rosenqvist 2001, in: Meningococcal Vaccines, ed. A. J.Pollard, M.C. J. Maiden, Humana Press, New York, pp 81-107
20. M. Mieszala, G. Kogan, H.J. Jennings 2003, Carb. Res. 338, 167-175.
21. M.M. Giuliani, L. Santini, B. Brunelli, A. Biolchi, B. Aric, F. Di Marcello, E. Cartocci, M. Comandicci, V. Masignani, L. Lozzi, S. Savino, M. Scarselli, R. Rappuoli, M. Pizza 2005, Infect. Immun. 73, 1151-1160.
22. M. Comandicci, S. Bambini, D.A. Caugant, M. Mora, B. Brunelli, B. Capecchi, L. Ciucchi, R. Rappuoli, M. Pizza 2004, Infect. Immun. 72, 4217-4223.
23. R. Rappuoli 2003, NSNBC, October.
24. G. Bjune, J. K. Gronnesby, E.A. Hoiby, O. Closs, H. Nokleby 1991, NIPH Ann. 14, 81-93.
25. G.V.G. Sierra, H.C. Campa, N.M. Varcacel, I. L. Garcia, P. L. Izquierdo, P.F. Sotolongo, G.V. Casanueva, C.O. Rico, C. R. Rodriguez, M.H. Terry 1991, NIPH Ann. 14, 195-207.
26. E. Rosenqvist, E. A. Hoiby, E. Wedege, K. Bryn, J. Kolberg, A. Klem, E. Ronnild, G. Bjune, H. Nokleby 1995, Infect. Immun. 63, 4642-4652.
27. J. C. de Moraes, B. A. Perkins, M.C. C. Camargo, R. N.T. Hidalgo, H.A. Barbosa, C.T. Sacchi, I.M. Land Gral, V. L. Gattas, H. de G. Vasconcelos, B. D. Plikaytis, J. D. Wenger, C.V. Broone 1992, Lancet 340, 1074-1078.
28. C. P. Noronha, C. J. Struchiner, M.E. Hallooran 1995, Int. J. Epidemiol. 24, 1050-1057.
29. J.W. Tappero, R. Lagos, A.M. Ballesteros, B. Plikaytis, D. Williams, J. Dykes, L. L. Gheesling, G.M. Carlone, E. A. Hoiby, J. Holst, H. Nokleby, E. Rosenqvist, G. Sierra, C. Campa, F. Sotolongo, J. Vega, J. Garcia, P. Herrera, J.T. Poolman, B. A. Perkins 1999, J. Am. Med. Assoc. 281, 1520-1527.
30. P. Massari, P. Henneke, Y. Ho, E. Latz, D.T. Golenbock, L.M. Wetzler 2002, J. Immunol. 168, 1533-1537.
31. T. E. Michaelsen, A. Aase, J. Kolberg, E. Wedge, E. Rosenqvist 2001, Vaccine 19, 1526-1533.
32. B. McGuinness, A. K. Barlow, I.N. Clarke, J. E. Farley, A. Anilionis, J.T. Poolman, J. E. Heckels 1990, J. Exp. Med. 171, 1871-1882.
33. M. Virji, S.M. Watt, S. Barker, K. Makepeace, R. Doyonnas 1996, Mol. Microbiol. 22, 929-939.
34. M. Virji, D. Evans, A. Hadfield, F. Grunert, A.M. Teixeira, S.M. Watt 1999, Mol. Microbiol. 34, 538-551.
35. M. Virji 2000, Trends Microbiol. 8, 260-261.
36. A. B. Schryvers, Igor Stojiljkovic 1999, Mol. Microbiol. 32, 1117-1123.
37. M. Beucher, P. Sparling 1995, J. Bacteriol. 177, 2041-2049.
38. A. Petterson, B. Kuipers, M. Pelzer, E. P.M. Verhagen, R.H. Tiesjema, J. Tomassen, J.T. Poolman 1990, Infect. Immun. 58, 3036-3041.
39. R. Urwin, J. E. Russell, E. A. L. Thompson, E. C. Holmes, I.M. Feavers, M.C. J. Maiden 2004, Infect. Immun. 72, 5955-5962.
40. P. Stevenson, P. Williams, E. Griffiths 1992, Infect. Immun. 60, 2391-2396.
41. M. Pintor, J.A. Gomez, L. Ferron, C.M. Ferreiros, M.T. Criado 1998, J. Med. Microbiol. 47, 757-760.
42. M. Legrain, V. Mazarin, S.W. Irwin, B. Bouchon, M.-J. Quentin-Millet, E. Jacobs, A. B. Schryvers 1993, Gene 130, 73-80.
43. J. S. Oakhill, B. J. Sutton, A. R. Gorringe, R.W. Evans 2005, Protein Eng. Des. Sel. (epub ahead of print).
44. H.R. Stokes, J. S. Oakhill, C. L. Joannou, A. R. Gorringe, R.W. Evans 2005, Infect. Immun. 73, 944-952.
45. G. Renauld-Mongénie, D. Poncet, M. Mignon, S. Fraysse, C. Chabanel, B. Danve, T. Krell, M-J. Quentin-Millet 2004, Infect. Immun. 72, 3461-3470.
46. G. Renauld-Mongénie, L. Lins, T. Krell, L. Laffly, M. Mignon, M. Dupuy, R.-M. Delrue, F. Guinet-Morlot, R. Brasseur, L. Lissolo 2004, J. Bacteriol. 186, 850-857.
47. C. A. Fuller, R. Yu, S.W. Irwin, A. B. Schryvers 1998, Microb. Pathog. 24, 75-87.
48. B. Rokbi, V. Mazarin, G. Maitre-Wilmotte, M.-J. Quentin-Millet 1993, FEMS Microbiol. Lett. 110, 51-57.
49. B. Rokbi, G. Renauld-Mongenie, M. Mignon, B. Danve, D. Poncet, C. Chabanel, D.A. Caugant, M.-J. Quentin-Millet 2000, Infect. Immun. 68, 4938-4947.
50. A. R. Gorringe, R. Borrow, A. J. Fox, A. Robinson 1995, Vaccine 13, 1207-1212.
51. H.M. Palmer, N.B.L. Powell, D. A. Ala'Aldeen, J. Wilton, S. P. Borriello 1993, FEMS Microbiol. Lett. 110, 139-145.
52. B. Danve, L. Lissolo, M. Mignon, P. Dumas, S. Colombani, A. B. Schryvers, M.-J. Quentin-Millet 1993, Vaccine 11, 1214-1220.
53. D.A. A. Ala'Aldeen, S. Peter Borriello 1993, Vaccine 14, 49-53.
54. B. Danve, M. Cadoz, L. Lissolo, E. Boutry, F. Guinet, D. Speck, X. Nassif 1998, Abstr. Int. Path. Neisseira Conf. 11, 53.
55. R. A. Finkelstein, C.V. Sciortino, M.A. McIntosh 1983, Rev. Infect. Dis. 1983, S759-S777.
56. A. B. Schryvers, L. J. Morris 1988, Infect. Immun. 56, 1144-1149.
57. A. Pettersson, P. van der Ley, J.T. Poolman, J. Tommassen 1993, Infect. Immun. 61, 4724-4733.
58. G. D. Biswas, P. F. Sparling 1995, Infect. Immun. 63: 2958-2967.
59. A. Pettersson, V. Klarenbeek, J. van Deurzen, J.T. Poolman, J. Tommassen 1994, Microb. Pathog. 17, 395-408.
60. A.Pettersson, A. Maas, J. Tommassen 1994, J. Bacteriol. 176, 1764-1766.
61. A. Pettersson, T. Prinz, A. Umar, J. van der Biezen, J. Tommassen 1998, Mol. Microbiol. 27, 599-610.
62. L. A. Lewis, K. Rohde, M. Gipson, B. Behrens, E. Gray, S. I. Toth, B. A. Roe, D.W. Dyer 1998, Infect. Immun. 66, 3017-3023.
63. A. Pettersson, J. van der Biezen, V. Joosten, J. Hendriksen, J. Tommassen 1999, Gene 231, 105-110.
64. A. S. Johnson, A. R. Gorringe, F.G. Mackinnon, A. J. Fox, R. Borrow, A. Robinson 1999, FEMS Immunol. Med. Microbiol. 25, 349-354.
65. H.-S.M. Park, M. Wolfgang, M. Koomey 2002, Infect. Immun. 70, 3891-3903.
66. M. Wolfgang, H.S. Park, S. F. Hayes, J. P. van Putten, M. Koomey 1998, Proc. Natl Acad. Sci. USA 95, 14973-14978.
67. F. E. Aas, M. Wolfgang, S. Frye, S. Dunham, C. Lovold, M. Koomey 2002, Mol. Microbiol. 46, 749-760.
68. S. L. Drake, M. Koomey 1995, Mol. Microbiol. 18, 975-986.
69. R. F. Collins, S. A. Frye, A. Kitmitto, R. C. Ford, T. Tonjum, J. P. Derrick 2004, J. Biol. Chem. 279, 39750-39756.
70. R. F. Collins, R. C. Ford, A. Kitmitto, R. O. Olsen, T. Tonjum, J. P. Derrick 2003, J. Bacteriol. 185, 2611-2617.
71. R. F. Collins, L.Davidsen, J. P. Derrick, R. C. Ford, T. Tonjum 2001, J. Bacteriol. 183, 3825-3832.
72. W.M. Tsai, S.H. Larsen, C. E. Wilde 1989, Infect. Immun. 57, 2653-2659.
73. J.T. Poolman, P. A. van der Ley, J. Tommassen 1995, in: Meningococcal Disease, ed. K. Cartwright, John Wiley & Sons, Chichester.
74. M.J. Corbett, J. R. Black, C. E. Wilde 1988, in: Gonococci and Meningococci, 3rd edn, ed. J.T. Poolman, H.C. Zanen, T. F. Meyer, J.E. Heckels, P. R.H. Makela, H. Smith, E. C. Beuvery, Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, p. 685-691.
75. D. Halliwell, S. A. Frye, S.Taylor, A. Flockhart, M. Finney, K. Reddin, M. Hudson, T. Tonjum, A. Gorringe, H. Seifer, M. Apicella 2004, Abstr. Int. Pathog. Neisseria Conf. 14.
76. S.M. Loosmore, Y. P. Yang, D.C. Coleman, J.M. Shortreed, D.M. England 1997, Infect. Immun. 65, 3701-3707.
77. D.S. Manning, D.K. Reschke, R. C. Judd 1998, Microb. Pathog. 25, 11-21.
78. G. Norheim, A. Aase, D.A. Caugant, E. A. Hoiby, E. Fritzsonn, T. Tangen, P. Kristiansen, U. Heggelund, E. Rosenqvist 2005, Vaccine 23, 3762-3774.
79. D.A. Fitzpatrick, J. O. Mc Inerney 2005, J. Mol. Evol. 60, 268-273.
80. M.P. Bos, J. Tommassen 2004, Curr. Opin. Microbiol. 7, 610-616.
81. I. Gentle, K. Gabriel, P. Beech, R. Waller, T. Lithgow 2004, J. Cell Biol. 164, 19-24.
82. R. Voulhoux, Ma.P. Bos, J. Geurtsen, M. Mols, J. Tommassen 2003, Science 299, 262-265.
83. S. Genevrois, L. Steeghs, P. Roholl, J.-J. Letesson, P. van der Ley 2003, EMBO J. 22, 1780-1789.
84. H.A. Hadi, K.G. Woolddridge, K. Robinson, D.A.A. Ala'Aldeen 2001, Mol. Microbiol. 41, 611-623.
85. D. Serruto, J. Adu-Bobie, M. Scarselli, D. Veggi, M. Pizza, R. Rappuoli, B. Aric 2003, Mol. Microbiol. 48, 323-334.
86. I. R. A. Peak, Y. Srikhanta, M. Dieckelmann, E. R. Moxon, M.P. Jennings 2000, FEMS Immunol. Med. Microbiol. 28, 329-334.
87. M. Scarselli, R. Rappuoli, V. Scarlato 2001, Microbiology 147, 250-252.
88. P. van Ulsen, L. van Alphen, C. Ph. P. Hopman, A. van der Ende, J. Tommassen 2001, FEMS Immunol. Med. Microbiol. 32, 53-64.
89. D. Martin, N. Cadieux, J. Hamel, B. R. Brodeur 1997, J. Exp. Med. 185, 1173-1183.
90. G. R. Moe, P. Zuno-Mitchell, S.N. Hammond, D.M. Granoff 2002, Infect. Immun. 70, 6021-6031.
91. G. R. Moe, S. Tan, D.M. Granoff 1999, Infect. Immun. 67, 5664-5675.
92. G. R. Moe, P. Zuno-Mitchell, S.S. Lee, A.H. Lucas, D.M. Granoff 2001, Infect. Immun. 69, 3762-3771.
93. L. Vandeputte-Rutten, M.P. Bos, J. Tommassen, P. Gros 2003, J. Biol. Chem. 278, 24825-24830.
94. S. Sánchez, G. Troncoso, M.T. Criado, C. Ferreirós 2002, Vaccine 20, 2964-2971.
95. G. Guillén, A. Alvarez, R. Silva, V. Morera, S. González, A. Musacchio, V. Besada, E. Coizeau, E. Caballero, C. Nazabal, T. Carmenate, L. J. González, R. Estrada, Y. Támbara, G. Padrón, L. Herrera 1998, Biotechnol. Appl. Biochem. 27, 189-196.
96. T. Carmenate, L. Canaán, A. Álvarez, M. Delgado, S. González, T. Menéndez, L. Rodés, G. Guillén 2004, FEMS Immunol. Med. Microbiol. 40, 193-199.
97. A. Pérez, F. Dickinson, Z. Cinza, A. Ruíz, T. Serrano, J. Sosa, S. González, Y. Gutiérrez, C. Nazábal, O. Gutiérrez, D. Guzmán, M. Díaz, M. Delgado, E. Caballero, G. Sardias, A. Alvarez, A. Martín, G. Guillén, R. Silva 2001, Biotechnol. Appl. Biochem. 34, 121-125.
98. J. Parkill, M. Achtam, K. D. James, S.D. Bentley, C. Churcher, S.R. Klee, G. Morelli, D. Basham, D. Brown, T. Chillingworth, R. M. Davies, P. Davis, K. Delvin, T. Feltwell, N. Hamlin, S. Holroyd, K. Jagels, S. Leather, S. Moule, K. Mungall, M.A. Quail, M.A. Rajandream, K.M. Rutherford, M. Simmonds, J. Skelton, S. Whitehead, B. G. Spratt, B. G. Barrell 2000, Nature 404, 502-506.
99. H. Tettelin, N.J. Saunders, J. Heidelberg, A. C. Jeffries, K. E. Nelson, J. A. Eisen, K. A. Ketchum, D.W. Hood, J. F. Peden, R. J. Dodson, W. C. Nelson, M.L. Gwinn, R. DeBoy, J.D. Peterson, E. K. Hickey, D.H. Haft, S. L. Salzberg, O.White, R. D. Fleischmann, B. A. Dougherty, T. Mason, A. Ciecko, D.S. Parksey, E. Blair, H. Cittone, E. B. Clark, M.D. Cotton, T. R. Utterback, H. Khouri, H. Qin, J. Vamathevan, J. Gill, V. Scarlato, V. Masignani, M. Pizza, G. Grandi, L. Sun, H.O. Smith, C.M. Fraser, E.R. Moxon, R. Rappuoli, J. C. Venter 2000, Science 287, 1809-1815.
100. M. Pizza, V. Scarlato, V. Masignani, M. M. Giuliani, B. Aric, M. Comanducci, G.T. Jennings, L. Baldi, E. Bartolini, B. Capecchi, C.L. Galeotti, E. Luzzi, R. Manetti, E. Marchetti, M. Mora, S. Nuti, G. Ratti, L. Santini, S. Savino, M. Scarselli, E. Storni, P. Zuo, M. Broeker, E. Hundt, B. Knapp, E. Blair, T. Mason, H. Tettelin, D.W. Hood, A. C. Jeffries, N. J. Saunders, D.M. Granoff, J. C. Venter, E.R. Moxon, G. Grandi, R. Rappuoli 2000, Science 287, 1816-1820.
101. G.T. Jennings, S. Savino, E. Marchetti, B. Arico, T. Kast, L. Baldi, A. Ursinus, J.V. Holtje, R. A. Nicholas, R. Rappuoli, G. Grandi 2002, Eur. J. Biochem. 15, 3722-3731.
102. D.M. Granoff, G.R. Moe, M.M. Giuliani, J. Adu-Bobie, L. Santini, B. Brunelli, F. Piccinetti, P. Zuno-Mitchell, S.S. Lee, P. Neri, L. Bracci, L. Lozzi, R. Rappuoli 2001, J. Immunol. 167, 6487-6496.
103. J.A.Welsch, G.R. Moe, R. Rossi, J. Adu-Bobie, R. Rappuoli, D.M. Granoff 2003, J. Infect. Dis. 188, 1730-1740.
104. B. Capecchi, J. Adu-Bobie, F. Di Marcello, L. Ciucchi, V. Masignani, A. Taddei, R. Rappuoli, M. Pizza, B. Aric 2005, Mol. Microbiol. 55, 687-698.
105. P. Martin, T. van de Ven, N. Mouchel, A. C. Jeffries, D.W. Hood, E. R. Moxon 2003, Mol. Microbiol. 50, 245-257.
106. M. Comanducci, S. Bambini, B. Brunelli, J. Adu-Bobie, B. Aric, B. Capecchi, M.M. Giuliani, V. Masignani, L. Santini, S. Savino, D.M. Granoff, D. A. Caugant, M. Pizza, R. Rappuoli, M. Mora 2002, J. Exp. Med. 195, 1445-1454.
107. V. Masignani, M. Comanducci, M.M. Giuliani, S. Bambini, J. Adu-Bobie, B. Aric, B. Brunelli, A. Pieri, L. Santini, S. Savino, D. Serruto, D. Litt, S. Kroll, J. A. Welsch, D.M. Granoff, R. Rappuoli, M. Pizza 2003, J. Exp. Med. 197, 789-799.
108. J. A. Welsch, R. Rossi, M. Comanducci, D.M. Granoff 2004, J. Immunol. 172, 5606-5615.
109. L.D. Fletcher, L. Bernfield, V. Barniak, J. E. Farley, A. Howell, M. Knauf, P. Ooi, R. P. Smith, P. Weise, M. Wetherell, X. Xie, R. Zagursky, Y. Zhang, G.W. Zlotnick 2004, Infect. Immun. 72, 2088-2100.
110. V. Masignani, E. Balducci, F. Di Marcello, S. Savino, D. Serruto, D. Veggi, S. Bambini, M. Scarselli, B. Aric, M. Comanducci, J. Adu-Bobie, M. Giuliani, R. Rappuoli, M. Pizza 2003, Mol. Microbiol. 50, 1055-1067.
111. M. Estabrook, C. J. Baker, Griffis J. M. 1993, J. Infect. Dis. 167, 966-970.
112. J. M. Griffis, B. L. Brandt, D.D. Broud, D. K. Goroff, C. J. Baker 1984, J. Infect. Dis. 150, 71-79.
113. J. J. Drabick, B. L. Brandt, E. E. Moran, N.B. Saunders, D.R. Shoemaker, W.D. Zollinger 2000, Vaccine 18, 160-172.
114. R. J. Scholten, B. Kuipers, H.A.Valkenburg, J. Dankert, W.D. Zollinger, J.T. Poolman 1994, J. Med. Microbiol. 41, 236-243.
115. A. F.M. Verheul, H. Snippe, J.T. Poolman 1993, Microbiol. Rev. 57, 34-49.
116. M.M. Estabrook, J.M. Griffis, G. A. Jarvis 1997, Infect. Immun. 65, 4436-4444.
117. E. Rosenqvist, E. A. Hoiby, G. Bjune, A. Aase, A. Halstensen, A.K. Lehmann, J. Paulsen, J. Holst., T. E. Michaelsen, H. Nokleby, L.O. Froholm, O. Closs 1998, Dev. Biol. Stand. 92, 323-333.
118. L. Steeghs, J. Tommassen, J.H.W. Leusen, J. G.J. van de Winkel, P. van der Ley 2004, J. Endotox. Res. 10, 113-119.
119. M. Fisseha, P. Chen, T.M. Kijek, B. L. Brandt, B. Ionin, W.D. Zollingert 2004, IPNC 13, 263.
120. S. R. Andersen, J. Kolberg, E. A. Hoiby, E. Namork, D.A. Caugant, L.O. Froholm, E. Jantzen, G. Bjune 1997, Microb. Pathog. 23, 139-155.
121. J. P. van Putten, B.D. Robertson 1995, Mol. Microbiol. 16, 847-853.
122. M.A. J. Gidney, J.S. Plested, S. Lacelle, P. A. Coull, J. C. Wright, K. Makepeace, J. R. Brisson, A. D. Cox, E. R. Moxon, J. C. Richards 2004, Infect. Immun. 72, 559-569.
123. M.P. Jennings, Y.N. Srikhanta, E. R. Moxon, M. Kramer, J.T. Poolman, B. Kuipers, P. van der Ley 1999, Microbiology 145, 3013-3021.
124. J. S. Plested, M.A. Gidney, P.A. Coull, H.G. Griffiths, M.A. Herbert, A.G. Bird, J. C. Richards, E. R. Moxon 2000, J. Immunol. Methods 237, 73-84.
125. J. S. Plested, B. L. Ferry, P.A. Coull, K. Makepeace, A. K. Lehmann, F. G. MacKinnon, H.G. Griffiths, M.A. Herbert, J. C. Richards, E. R. Moxon 2001, Infect. Immun. 69, 3203-3213.
126. J. S. Plested, S. L. Harris, J. C. Wright, P. A. Coull, K. Makepeace, M.-A. Gidney, J.R. Brisson, J.C. Richards, D.M. Granoff, E. R. Moxon 2003, J Infect Dis. 187, 1223-1234.
127. U. Vogel, M. Frosch 2002, Curr. Top. Microbiol. Immunol. 264, 23-45.
128. L. Snyder, S. Butcher, N. Saunders 2001, Microbiology 147, 2321-2332.
129. E. Feil, M. Enright, B. Spratt 2000, Res. Microbiol. 151, 465-469.
130. B. Linz, M. Schenker, P. Zhu, M. Achtman 2000, Mol. Microbiol. 36, 1049-1058.
131. A. Schryvers, I. Stojiljkovic 1999, Mol. Microbiol. 32, 1117-1123.
132. X. Nassif, C. Pujol, P. Morand, E. Eugene 1999, Mol. Microbiol. 32, 1124-1132.
133. S. Thompson, P. Sparling 1993, Infect. Immun. 61, 2906-2911.
134. P. Salvatore, G. Cantalupo, C. Pagliarulo, M. Tredici, A. Lavitola, C. Bucci, C. Bruni, P. Alifano 2000, Plasmid 44, 275-279.
135. J. Poolman, C. Feron, G. Dequesnes, P. Denoel, S. Dessoy, K. Goraj, D. Janssens, S. Kummert, Y. Lobet, E. Mertens, D. Monnom, P. Momin, N. Pepin, J.-L. Ruelle, J. Thonnard, V. Verlant, P. Voet, F.-X. Berthet 2002, Emerging Strategies in the Fight Against Meningitis: Molecular and Cellular Aspects, ISBN 1-898486-34-4, p. 135-149.
136. R. Voulhoux, J. Tommassen 2004, Res. Microbiol. 155, 129-135.
137. D. Martin, B. Brodeur, J. Hamel, F. Couture, U. de Alwis, Z. Lian, S. Martin, D. Andrews, R. Ellis 2000, J. Biotechnol. 83, 27-31.
138. F. Pagotto, H. Salimnia, P. Totten, J. Dillon 2000, Gene 244, 13-19.
139. H. Takahashi, H. Watanabe 2002, Microbiology 48, 229-236.
140. R. Grifantini, S. Sebastian, E. Frigimelica, M. Draghi, E. Bartolini, A. Muzzi, R. Rappuoli, G. Grandi, C. Genco 2003, Proc. Natl Acad. Sci. USA 100, 9542-9547.
141. J. Sarkari, N. Pandit, E. Moxon, M. Achtman 1994, Mol Microbiol. 13, 207-217.
142. M. Virji, K. Makepeace, D. Ferguson, M. Achtman, E. Moxon 1993, Mol. Microbiol. 10, 499-510.
143. M. de Jonge, H. Hamstra, L. van Alphen, J. Dankert, P. van der Ley 2003, Mol. Microbiol. 50, 1005-1015.
144. J.T. Poolman, C.T. P. Hopman, H.C. Zanen 1985, J. Med. Microbiol. 119, 203-209.
145. J.H. Fredriksen, E. Rosenqvist, E. Wedege, K. Bryn, G. Bjune, L.O. Froholm, A.-K. Lindbak, B. Mogster, E. Namork, U. Rye, G. Stabbetorp, R. Winsnes, B. Aase, O. Closs 1991, NIPH Ann. 14, 67-80.
146. L.M. Wetler, M.S.K. Blake Barry, E.C. Gotschlich 1992, J. Infect. Dis. 166, 551-555.
147. M.C. Brandileone, R. C. Zanella, V. S. Vieira, V.T. Sacchi, L. C. Milagres, C. E. Frash 1994, Rev. Inst. Med. Trop. Sao Paulo 36, 301-310.
148. C.M. Tsai, C. E. Frasch, E. Rivera, H.D. Hochstein 1989, J. Biol. Stand. 17, 249-258.
149. C. E. Frasch, R.M. Mc Nelis, E. C. Gotschlich 1976, J. Bacteriol. 127, 973-981.
150. P. A. Van der Ley, J. van der Biezen, J.T. Poolman 1995, Vaccine 13, 401-407.
151. W. D. Zollinger, R.E. Mandrell, J.M. Griffiss, P. Altieri, S. Berman 1979, J. Clin. Invest. 63, 836-848.
152. W. D. Zollinger 2004, Patent US 6,558,677 B2.
153. V. C. Hou, G. R. Moe, Z. Raad, T. Wuorimaa, D.M. Granoff 2003, Infect. Immun. 71, 6844-6849.
154. C. A. O'Dwyer, K. Reddin, D. Martin, S. C. Taylor, A.R. Gorringe, M.J. Hudson, B. R. Brodeur, P.R. Langford, J. S. Kroll 2004, Infect. Immun. 72, 6511-6518.