Direct electron transfer between ligninolytic redox enzymes and electrodes

Electroanalysis

Volumn 16, Issue 13-14, 2004, Pages 1074-1092

  Christenson, Andreas ^a   Dimcheva, Nina ^a,b   Ferapontova, Elena E ^a,g   Gorton, Lo ^a   Ruzgas, Tautgirdas ^a   Stoica, Leonard ^a   Shleev, Sergey ^c   Yaropolov, Alexander I ^c   Haltrich, Dietmar ^d   Thorneley, Roger N F ^e   Aust, Steven D ^f  

^a LUND UNIVERSITY   (Sweden)

^b UNIVERSITY OF PLOVDIV   (Bulgaria)

^c BACH INSTITUTE OF BIOCHEMISTRY   (Russian Federation)

^d UNIVERSITY OF NATURAL RESOURCES AND LIFE SCIENCES   (Austria)

^e JOHN INNES CENTRE   (United Kingdom)

^f UTAH STATE UNIVERSITY   (United States)

^g Novosibirsk IT Center   (Russian Federation)

Author keywords

Cellobiose Dehydrogenase; Gold Electrode; Graphite Electrode; Laccase; Lignin Peroxidase; Manganese Peroxidase; Thiol Modified Electrodes

Indexed keywords

COPPER; ELECTRON TRANSITIONS; ENZYME ELECTRODES; GOLD; LIGNIN; MANGANESE;

CELLOBIOSE DEHYDROGENASE; DIRECT ELECTRON TRANSFER; GOLD ELECTRODES; LACCASES; LIGNIN PEROXIDASE; MANGANESE PEROXIDASE; MODIFIED ELECTRODES; REDOX ELECTRODES; REDOX ENZYME; THIOL MODIFIED ELECTRODE;

GRAPHITE ELECTRODES;

CELLOBIOSE QUINONE OXIDOREDUCTASE; LACCASE; LIGNIN; LIGNIN PEROXIDASE; MANGANESE PEROXIDASE;

BIOCHEMISTRY; ELECTROCHEMISTRY; ELECTRODE; ELECTRON TRANSPORT; OXIDATION REDUCTION REACTION; POTENTIOMETRY; PROTEIN STRUCTURE; REVIEW;

EID: 4143113264     PISSN: 10400397     EISSN: None     Source Type: Journal    
DOI: 10.1002/elan.200403004     Document Type: Review

References (201)

1. H.-L. Schmidt, H. Günther, Phil. Trans. R. Soc. Lond. 1987, B 316, 73.
2. M. J. Eddowes, H. A. O. Hill, J. Chem. Soc. Chem. Commun. 1977, 771.
3. P. Yeh, T. Kuwana, Chem. Lett. 1977, 1145.
4. Cytochrome c: a Multidisciplinary Approach (Eds: R. A. Scott, A. G. Mauk), University Science Books, Sausalito 1996.
5. I. V. Berezin, V. A. Bogdanovskaya, S. D. Varfolomeev, M. R. Tarasevich, A. I. Yaropolov, Dokl. Akad. Nauk SSSR 1978, 240, 615.
6. M. R. Tarasevich, A. I. Yaropolov, V. A. Bogdanovskaya, S. D. Varfolomeev, Bioelectrochem. Bioenerg. 1979, 6, 393.
7. A. I. Yaropolov, V. Malovik, S. D. Varfolomeev, I. V. Berezin, Dokl. Akad. Nauk. SSSR 1979, 249, 1399.
8. S. J. Updike, G. P. Hicks, Nature 1967, 214, 986.
9. J. Wang, Electroanalysis 2001, 13, 983.
10. L.-H. Guo, H. A. O. Hill, Adv. Inorg. Chem. 1991, 36, 341.
11. H. A. O. Hill, N. I. Hunt, in Methods in Enzymology (Eds: J. F. Riordan, B. L. Vallee), Academic Press, San Diego 1993, pp. 501-522.
12. H. A. O. Hill, L. H. Guo, G. McLendon, in Cytochrome c: A Multidisciplinary Approach (Eds: R. A. Scott, A. G. Mauk), University Science Books, Sausalito 1996, pp. 317-333.
13. A. M. Bond, Inorg. Chimi. Acta 1994, 226, 293.
14. T. Ikeda, F. Fushimi, K. Miki, M. Senda, Agric. Biol. Chem. 1988, 52, 2655.
15. A. Sucheta, B. A. C. Ackrell, B. Cochran, F. A. Armstrong, Nature 1992, 356, 361.
16. A. Sucheta, R. Cammack, J. Weiner, F. A. Armstrong, Biochemistry 1993, 32, 5455.
17. A. L. Ghindilis, P. Atanasov, E. Wilkins, Electroanalysis 1997, 9, 661.
18. L. Gorton, A. Lindgren, T. Larsson, E D. Munteanu, T. Ruzgas, I. Gazaryan, Anal. Chim. Acta 1999, 400, 91.
19. F. A. Armstrong, G. S. Wilson, Electrochim. Acta 2000, 45, 2623.
20. F. A. Armstrong, Russ. J. Electrochem. 2002, 38, 49.
21. E. E. Ferapontova, T. Ruzgas, L. Gorton, Anal. Chem. 2003, 75, 4841.
22. K. F. Aguey-Zinsou, P. V. Bernhardt, U. Kappler, A. G. McEwan, J. Am. Chem. Soc. 2003, 125, 530.
23. J. Hirst, F. A. Armstrong, Anal. Chem. 1998, 70, 5062.
24. J. Hirst, A. Sucheta, B. A. C. Ackrell, F. A. Armstrong, J. Am. Chem. Soc. 1996, 118, 5031.
25. E. Ferapontova, N. S. Reading, S. D. Aust, T. Ruzgas, L. Gorton, Electroanalysis 2002, 14, 1411.
26. M. Oyadomari, H. Shinohara, T. Johjima, H. Wariishi, H. Tanaka, J. Mol. Cat. B. Enz. 2003, 21, 291.
27. A. I. Yaropolov, A. N. Kharybin, J. Emnéus, G. Marko-Varga, L. Gorton, Bioelectrochem. Bioenerg. 1996, 40, 49.
28. M. H. Thuesen, O. Farver, B. Reinhammar, J. Ulstrup, Acta Chem. Scand. 1998, 52, 555.
29. M. R. Tarasevich, V. A. Bogdanovskaya, L. N. Kuznetsova, Russian J. Electrochem. 2001, 37, 833.
30. A. Lindgren, L. Gorton, T. Ruzgas, U. Baminger, D. Haltrich, M. Schülein, J. Electroanal. Chem. 2001, 496, 76.
31. A. Lindgren, T. Larsson, T. Ruzgas, L. Gorton, J. Electroanal. Chem. 2000, 494, 105.
32. G. Jönsson, L. Gorton, Electroanalysis 1989, 1, 465.
33. T. Ruzgas, E. Csöregi, J. Emnéus, L. Gorton, G. Marko-Varga, Anal. Chim. Acta 1996, 330, 123.
34. T. Ruzgas, L. Gorton, J. Emnéus, G. Marko-Varga, J. Electroanal. Chem. 1995, 391, 41.
35. T. Ruzgas, A. Lindgren, L. Gorton, H.-J. Hecht, J. Reichelt, U. Bilitewski, in Electroanalytical Methods for Biological Materials (Eds: A. Brajter-Toth, J. Q. Chambers), Marcel Decker, New York 2002, pp. 233-254.
36. A. Lindgren, T. Ruzgas, L. Gorton, in Current Topics in Analytical Chemistry (Ed: R. Richard), Research Trends, Poojapura 2001, pp. 71-94.
37. A. Lindgren, F.-D. Munteanu, I. G. Gazaryan, T. Ruzgas, L. Gorton, J. Electroanal. Chem. 1998, 458, 113.
38. T. Larsson, A. Lindgren, T. Ruzgas, Bioelectrochemistry 2001, 53, 243.
39. E. Adler, Wood Sci. Technol. 1977, 11, 169.
40. R. L. Crawford, Lignin Biodegradation and Transformation, Wiley-VCH, New-York 1981.
41. A. Imberty, R. Goldberg, A. M. Catesson, Planta 1985, 164, 221.
42. M. D. Cameron, S. Timofeevski, S. D. Aust, Appl. Microbiol. Biotechnol. 2000, 54, 751.
43. R. Blanchette, Annu. Rev. Phytopathol. 1991, 29, 381-398.
44. H. B. Dunford, Heme Peroxidases, Wiley-VCH, New York 1999.
45. M. Tien, CRC Crit. Rev. Microbiol. 1987, 15, 141.
46. D. P. Barr, S. D. Aust, Environ. Sci. Technol. 1994, 28, 78a.
47. T. K. Kirk, R. L. Farrell, Annu. Rev. Microbiol. 1987, 41, 465.
48. G. Henriksson, G. Johansson, G. Pettersson, J. Biotechnol. 2000, 78, 93.
49. M. D. Cameron, S. D. Aust, Enzyme Microb. Technol. 2001, 28, 129.
50. G. Henriksson, P. Ander, B. Pettersson, G. Pettersson, Appl. Microbiol. Biotechnol. 1995, 42, 790.
51. G. Henriksson, L. Hildén, P. Ljungquist, P. Ander, B. Pettersson, ACS Symp. Ser. 2001, 785, 456.
52. G. Henriksson, G. Johansson, G. Pettersson, Biochim. Biophys. Acta 1993, 1144, 184.
53. G. Henriksson, L. Zhang, J. Li, P. Ljungquist, T. Reitberger, G. Pettersson, G. Johansson, Biochim. Biophys. Acta 2000, 1480, 83.
54. P. Ander, FEMS Microbiol. Rev. 1994, 13, 297.
55. M. D. Cameron, S. D. Aust, Arch. Biochem. Biophys. 1999, 367, 115.
56. M. D. Cameron, Z. D. Post, J. D. Stahl, J. Haselbach, S. D. Aust, Environ. Sci. Pollut. Res. Int. 2000, 7, 130.
57. J. C. Duarte, M. Costa-Ferreira, G. Sena-Martins, Biores. Technol. 1999, 68, 43.
58. L. Hildén, G. Johansson, G. Pettersson, J. Li, P. Ljungquist, G. Henriksson, FEBS Lett. 2000, 477, 79.
59. S. D. Mansfield, E. de Jong, J. N. Saddler, Appl. Environ. Microbiol. 1997, 63, 3804.
60. T. L. Poulos, J. Kraut, J. Biol. Chem. 1980, 255, 8199.
61. J. N. Rodriguez-Lopez, D. J. Lowe, J. Hernandez-Ruiz, A. N. P. Hiner, F. Garcia-Canovas, R. N. F. Thorneley, J. Am. Chem. Soc. 2001, 123, 11838.
62. G. I. Berglund, G. H. Carlsson, A. T. Smith, H. Szoeke, A. Henriksen, J. Hajdu, Nature 2002, 417, 463.
63. W. Blodig, W. A. Doyle, A. T. Smith, K. Winterhalter, T. Choinowski, K. Piontek, Biochemistry 1998, 37, 8832.
64. W. A. Doyle, W. Blodig, N. C. Veitch, K. Piontek, A. T. Smith, Biochemistry 1998, 37, 15097.
65. I.-C. Kuan, K. A. Johnson, M. Tien, J. Biol. Chem. 1993, 268, 20064.
66. J. Kersten, M. Tien, B. Kalyanaraman, T. K. Kirk, J. Biol. Chem. 1985, 260, 2609.
67. T. Johjima, N. Itoh, M. Kabuto, E Tokimura, T. Nakagawa, H. Wariishi, H. Tanaka, Proc. Natl. Acad. Sci. USA 1999, 96, 1989.
68. M. Tien, T. K. Kirk, Science 1983, 221, 661.
69. M. Tien, T. K. Kirk, C. Bull, J. A. Fee, J. Biol. Chem. 1986, 261, 1687.
70. V. Renganathan, K. Miki, M. H. Gold, Biochemistry 1987, 26, 5127.
71. S. J. George, M. Kvaratskhelia, M. J. Dilworth, R. N. F. Thorneley, Biochem. J. 2003, 344, 237.
72. A. Lindgren, M. Tanaka, T. Ruzgas, L. Gorton, I. Gazaryan, K. Ishimori, I. Morishima, Electrochem. Commun. 1999, 1, 171.
73. G. Presnova, A. Egorov, T. Ruzgas, A. Lindgren, L. Gorton, T. Börchers, Faraday Discuss. 2000, 116, 281.
74. E. E. Ferapontova, V. G. Grigorenko, A. M. Egorov, T. Börchers, T. Ruzgas, L. Gorton, J. Electroanal. Chem. 2001, 509, 19.
75. E. E. Ferapontova, V. G. Grigorenko, A. M. Egorov, T. Börchers, T. Ruzgas, L. Gorton, Biosens. Bioelectron. 2001, 16, 147.
76. E. Ferapontova, K. Schmengler, T. Börchers, T. Ruzgas, L. Gorton, Biosens. Bioelectron. 2002, 17, 953.
77. E. Ferapontova, L. Gorton, Electroanalysis 2003, 15, 484.
78. E. Ferapontova, L. Gorton, Bioelectrochemistry 2002, 55, 83.
79. F.-D. Munteanu, A. Lindgren, J. Emnéus, L. Gorton, T. Ruzgas, E. Csöregi, A. Ciucu, R. B. van Huystee, I. G. Gazaryan, L. M. Lagrimini, Anal. Chem. 1998, 70, 2596.
80. A. Lindgren, T. Ruzgas, L. Gorton, E. Csöregi, G. B. Ardila, I. Y. Sakharov, I. G. Gazaryan, Biosens. Bioelectron. 2000, 15, 491.
81. F.-D. Munteanu, L. Gorton, T. Ruzgas, J. Emnéus, E. Csöregi, I. G. Gazaryan, I. V. Ouporov, E. A. Mareeva, A. Ciucu, L. M. Lagrimini, J. Appl. Biochem. Biotechnol. 2000, 88, 321.
82. G. J. Nie, N. S. Reading, S. D. Aust, Arch. Biochem. Biophys. 1999, 365, 328.
83. M. Sundaramoorthy, K. Kishi, M. H. Gold, T. L. Poulos, J. Biol. Chem. 1994, 269, 32759.
84. P. Du, J. R. Collins, G. H. Loew, Protein Eng. 1992, 5, 679.
85. K. Ambert-Balay, S. M. Fuchs, M. Tien, Biochem Biophys. Res. Commun. 1998, 251, 283.
86. S. L. Timofeevski, G. Nie, N. S. Reading, S. D. Aust, Biochem. Biophys. Res. Commun. 1999, 256, 500.
87. T. Johjima, H. Wariishi, H. Tanaka, J. Mol. Cat. B. 2002, 21, 291.
88. C. D. Millis, D. Y Cai, M. T. Stankovich, M. Tien, Biochemistry 1989, 28, 8484.
89. R. Makino, R. Chiang, L. P. Hager, Biochemistry 1976, 15, 4748.
90. H. Yamada, R. Makino, I. Yamazaki, Arch. Biochem. Biophys. 1975, 169, 344.
91. R. Santucci, C. Bongiovanni, S. Marini, R. Del Conte, M. Tien, L. Banci, M. Coletta, Biochem. J. 2000, 349, 85.
92. M. S. Mondal, H. A. Fuller, F. A. Armstrong, J. Am. Chem. Soc. 1996, 118, 263.
93. M. S. Mondal, D. B. Goodin, F. A. Armstrong, J. Am. Chem. Soc. 1998, 120, 6270.
94. F. A. Armstrong, A. M. Lannon, Biochem. Soc. Trans. 1988, 16, 842.
95. F. A. Armstrong, A. M. Lannon, J. Am. Chem. Soc. 1987, 109, 7211.
96. J. Kulys, R. D. Schmid, Bioelectrochem. Bioenerg. 1990, 24, 305.
97. R. M. Paddock, E. F. Bowden, J. Electroanal. Chem. 1989, 260, 487.
98. L. J. C. Jeuken, Biochem. Biophys. Acta 2003, 1604, 67.
99. E. E. Ferapontova, L. Gorton, Electrochem. Commun. 2001, 3, 767.
100. E. Ferapontova, E. Puganova, J. Electroanal. Chem. 2002, 518, 20.
101. C. F. Thurston, Microbiology 1994, 140, 19.
102. E. I. Solomon, U. M. Sundraham, T. E. Machonkin, Chem. Rev. 1996, 96, 2563.
103. A. I. Yaropolov, O. V. Skorobogat'ko, S. S. Vartanov, S. D. Varfolomeyev, Appl. Biochem. Biotechnol. 1994, 49, 257.
104. H. P. Call, I. Mücke, J. Biotechnol. 1997, 53, 163.
105. A. Givaudan, A. Effosse, D. Faure, P. Potier, M.-L. Bouillant, FEMS Microbiol. Lett. 1993, 1993, 203.
106. F. M. Barrett, in Physiology of the Insect Epidermis. CISRO (Eds. K. Binnigton, A. Retnakaram), East Melbourne Australia, 1991, pp. 194-196.
107. G. I. Lichtenshtein, Multinuclear Metal Containing Redox Enzymes (in Russian), Nauka, Moscow 1979.
108. T. Sakurai, S. Suzuki, in Multi-Copper Oxidases (Ed: A. Messerschmidt), World Scientific, Singapore 1997, pp. 225-250.
109. A. A. Leonteevssky, T. Vaves, P. L. Kiren, I. K. Shergill, N. P. Pozdnyakova, N. M. Myasoedova, N. Kalkinnen, L. A. Golovleva, R. Cammack, C. F. Thartor, A. Hatakka, FEMS Microbiol. Lett. 1997, 156, 9.
110. H.-W. Huang, T. Sakurai, H. Morjurhhiro, S. Takeda, Biochim. Biophys. Acta 1988, 1384, 160.
111. O. V. Koroleva, E. V. Stepanova, V. I. Binukov, V. P. Timofeev, W. Pfeil, Biochim. Biophys. Acta 2001, 1547, 397.
112. R. M. Wynn, H. K. Sarkar, R. A. Holwerda, D. B. Knaff, FEBS Lett. 1983, 156, 23.
113. K.-S. Shin, Y.-J. Lee, Arch. Biochem. Biophys. 2000, 384, 109.
114. V. Ducros, A. M. Brzozowski, K. S. Wilson, S. H. Brown, P. Ostergaards, P. Schneider, D. S. Yaver, A. H. Pedersen, G. J. Davies, Nature Struct. Biol. 1998, 5, 310.
115. K. Piontek, M. Antorini, T. Choinowski, J. Biol. Chem. 2002, 277, 37663.
116. M. Antorini, I. Herpoel-Gimbert, T. Choinowski, J.-G. Sigoillot, M. Asther, K. Winterhalter, K. Piontek, Biochim Biophys. Acta 2002, 1594, 109.
117. N. Hakulien, L.-L. Kiiskinen, K. Kruus, M. Saloheimo, A. Paananen, A. Koivula, J. Rouvinen, Nature Struct. Biol. 2002, 9, 601.
118. L. D. Petersen, H. Degn, Biochim Biophys. Acta 1978, 526, 85.
119. A. I. Yaropolov, A. Naki, G. S. Pepanyan, E. L. Saenko, S. D. Varfolomeev, Bull. Moscow State Univ. Ser. 2. Chem. 1986, 27, 93.
120. S.-K. Lee, S. D. George, W. E. Antholine, B. Hedman, K. O. Hodgson, E. I. Solomon, J. Am. Chem. Soc. 2002, 124, 6180.
121. F. Xu, W. Shin, S. H. Brown, J. A. Wahleithner, U. M. Sundaram, E. I. Solomon, Biochem. Biophys. Acta 1996, 1292, 303.
122. B. Reinhammar, Biochim. Biophys. Acta 1972, 275, 245.
123. F. Xu, A. E. Palmer, D. S. Yaver, R. M. Berka, G. A. Gambetta, S. H. Brown, E. I. Solomon, J. Biol. Chem. 1999, 274, 12372.
124. P. Schneider, M. B. Caspersen, K. Mondorf, T. Halkier, L. K. Skol, P. R. Ostergaard, K. M. Brown, S. H. Brown, F. Xu, Enzyme Microb. Technol. 1999, 25, 502.
125. O. V. Koroleva, I. S. Yavmetdinov, S. V. Shleev, E. V. Stepanova, V. P. Gavrilova, Biochemistry (Moscow) 2001, 66, 618.
126. F. Xu, J. J. Kulys, K. Duke, K. Li, K. Krikstopaitis, H.-J. W. Deussen, E. Abbate, V. Galinyte, P. Schneider, Appl. Environ. Microbiol. 2000, 66, 2051.
127. M. G. Paice, R. Bourbonnais, S. Renaud, S. Labonte, G. Sacciadis, R. Berry, M. Amann, A. Candussio, R. Mueller, Progr. Biotechnol. 2002, 21, 2003.
128. B. Surma-Slusarska, J. Leks-Stepien, J. Wood Chem. Technol. 2001, 21, 361.
129. M. Balakshin, C.-L. Chen, J. S. Gratzl, A. G. Kirkman, H. Jakob, J. Mol. Catal. B. 2001, 16, 205.
130. M. Balakshin, E. Capanema, C.-L. Chen, J. Gratzl, A. Kirkman, H. Gracz, J. Mol. Cat. B. 2001, 13, 1.
131. Y. Wong, J. Yu, Water Res. 1999, 33, 3512.
132. A. M. Mayer, R. C. Staples, Phytochemistry 2002, 60, 551.
133. B. Reinhammar, T. I. Vänngård, Eur. J. Biochem. 1971, 18, 463.
134. A. Klonowska, C. Gaudin, A. Fournel, M. Asso, J. L. Petit, G. M. T. Tron, J. Biochem. 2002, 269, 6119.
135. C. W. Lee, H. B. Gray, F. C. Anson, B. G. Malmström, J. Electroanal. Chem. 1984, 172, 289.
136. M. R. Tarasevich, Bioelectrochem. Bioenerg. 1979, 6, 587.
137. V. A. Bogdanovskaya, E. F. Gavrilova, M. R. Tarasevich, Russian J. Electrochem. 1986, 22, 742.
138. S. V. Shlev, E. A. Zaitseva, E. S. Gorshina, O. V. Morozova, V. A. Serezhenkov, D. S. Burbaev, B. A. Kuznetsov, A. I. Yaropolov, Bull. Moscow State Univ. Ser. B. Chem. 2003, 44, 35.
139. K. H. Hyung, K. Y. Jun, H.-G. Hong, H. S. Kim, W. Shin, Bull. Korean Chem. Soc. 1997, 18, 564.
140. R. Santucci, T. Ferri, L. Morpurgo, I. Savini, L. Avigliano, Biochem. J. 1998, 332, 611.
141. P. Atanasov, Laccase-Catalyzed Direct Electron Transfer: Application in Bio-fuel Cell Cathode, 223rd ACS National Meeting, Orlando, USA, ACS, 2002.
142. S. Shleev, A. Christenson, A. Yaropolov, L. Gorton, T. Ruzgas, 2003, in manuscript.
143. D. L. Johnson, J. L. Thompson, S. M. Brinkmann, K. A. Schuller, L. L. Martin, Biochemistry 2003, 42, 10229.
144. M. Gelo-Pujic, H. H. Kim, N. G. Butlin, G. T. Palmore, Appl. Environ. Microbiol. 1999, 65, 5515.
145. F. Xu, R. M. Berka, J. A. Wahleithner, B. A. Nelson, J. R. Shuster, S. H. Brown, A. E. Palmer, E. I. Solomon, Biochem. J. 1998, 334, 63.
146. N. Mano, A. Heller, J. Electrochem. Soc. 2003, 150, 1136.
147. R. F. Service, Science 2002, 296, 1223.
148. I. Willner, E. Katz, Ang. Chem. Int. Ed. 2003, 42, 4576.
149. K. Kano, T. Ikeda, Denshi Zairyo 2003, 42, 38.
150. V. Rajendran, P. Atanassov, Electrochimica Acta 2003, in press.
151. U. Westermark, K. E. Eriksson, Acta Chem. Scand. 1974, B28, 204.
152. U. Westermark, K. E. Eriksson, Acta Chem. Scand. 1974, B28, 209.
153. S. S. Subramaniam, S. R. Nagalla, V. Renganathan, Arch. Biochem. Biophys. 1999, 365, 223.
154. G. Henriksson, A. Salumets, C. Divne, G. Pettersson, Biochem. J. 1997, 324, 833.
155. B. M. Hallberg, G. Henriksson, G. Pettersson, C. Divne, J. Mol. Biol. 2002, 315, 421.
156. W. Bao, S. N. Usha, V. Renganathan, Arch. Biochem. Biophys. 1993, 300, 705.
157. R. F. H. Dekker, J. Gen. Microbiol. 1980, 60, 2524.
158. D. R. Schmidthalter, G. Canevascini, Arch. Biochem. Biophys. 1993, 300, 559.
159. A. Hüttermann, A. Noelle, Holzforschung 1982, 36, 283.
160. C. Schou, M. H. Christensen, M. Schülein, Biochem. J. 1998, 330, 565.
161. P. Q. Hai, K. Nozaki, Y. Amano, T. Kanda, J. Appl. Glycosci. 2000, 47, 311.
162. C. Sigoillot, A. Lomascolo, E. Record, J. L. Robert, M. Asther, J. C. Sigoillot, Enzyme Microb. Technol. 2002, 31, 876.
163. J. Fang, W. Liu, P. J. Gao, Arch. Biochem. Biophys. 1998, 353, 37.
164. U. Baminger, S. S. Subramaniam, V. Renganathan, D. Haltrich, Appl. Environ. Microbiol. 2001, 67, 1766.
165. B. P. Roy, T. Dumonceaux, A. A. Koukoulas, F. S. Archibald, Appl. Environ. Microbiol. 1996, 62, 4417.
166. G. Henriksson, V. Sild, I. Szabo, G. Pettersson, G. Johansson, Biochim. Biophys. Acta 1998, 1383, 48.
167. S. M. Kremer, P. M. Wood, FEMS Microbiol. Lett. 1992, 92, 187.
168. M. G. Mason, M. T. Wilson, A. Ball, P. Nicholls, FEBS Lett. 2002, 518, 29.
169. M. G. Mason, P. Nicholls, C. Divne, B. M. Hallberg, G. Henriksson, M. T. Wilson, Biochim Biophys. Acta 2003, 1604, 47.
170. M. Samejima, K.-E. Eriksson, Eur. J. Biochem. 1992, 207, 103.
171. B. M. Hallberg, T. Bergfors, K. Backbro, G. Pettersson, G. Henriksson, C. Divne, Structure 2000, 8, 79.
172. A. Mattevi, Biophys. Chem. 1998, 70, 217.
173. W. Bao, V. Renganathan, FEBS Lett. 1992, 302, 77.
174. S. M. Kremer, P. M. Wood, Eur. J. Biochem. 1992, 205, 133.
175. T. Dumonceaux, K. Bartholomew, L. Valeanu, T. Charles, F. Archibald, Enzyme Microb. Technol. 2001, 29, 478.
176. S. M. Hyde, P. M. Wood, Microbiology 1997, 143, 259.
177. B. P. Roy, M. G. Paice, F. S. Archibald, S. K. Misra, L. E. Misiak, J. Biol. Chem. 1994, 269, 19745.
178. F. Xu, E. J. Golightly, K. R. Duke, S. F. Lassen, B. Knusen, S. Christensen, K. M. Brown, S. H. Brown, M. Schülein, Enzyme Microb. Technol. 2001, 28, 744.
179. A. Lindgren, L. Stoica, T. Ruzgas, A. Ciucu, L. Gorton, Analyst 1999, 124, 527.
180. C. Nistor, A. Rose, M. Farré, L. Stoica, U. Wollenberger, T. Ruzgas, D. Pfeiffer, D. Barceló, L. Gorton, J. Emnéus, Anal. Chim. Acta 2002, 456, 3.
181. M. Elmgren, PhD thesis, Uppsala University, 1993.
182. M. Elmgren, M. Nordling, S.-E. Lindquist, Anal. Biochem. 1993, 215, 261.
183. M. Nordling, M. Elmgren, J. Stålberg, G. Pettersson, S.-E. Lindquist, Anal. Biochem. 1993, 214, 389.
184. M. Tessema, T. Larsson, T. Buttler, E. Csöregi, T. Ruzgas, M. Nordling, S. E. Lindquist, G. Pettersson, L. Gorton, Anal. Chim. Acta 1997, 349, 179.
185. L. Hildén, L. Eng, G. Johansson, S.-E. Lindqvist, G. Pettersson, Anal. Biochem. 2001, 290, 245.
186. E. Burestedt, C. Nistor, U. Schagerlöf, J. Emnéus, Anal. Chem. 2000, 72, 4171.
187. U. Baminger, R. Ludwig, C. Galhaup, C. Leitner, K. D. Kulbe, D. Haltrich, J. Mol. Catal. B. Enzymatic 2001, 11, 541.
188. M. Elmgren, S.-E. Lindquist, G. Henriksson, J. Electroanal. Chem. 1992, 341, 257.
189. A. Heller, J. Phys. Chem. 1992, 96, 3579.
190. T. Ikeda, Bull. Electrochem. 1992, 8, 145.
191. T. Ikeda, D. Kobayashi, S. Matsushita, T. Sagara, K. Niki, J. Electroanal. Chem. 1993, 361, 221.
192. T. Ikeda, F. Matsushita, M. Senda, Biosens. Bioelectron. 1991, 6, 299.
193. M. Aizawa, Anal. Chim. Acta 1991, 250, 249.
194. G. F. Khan, H. Shinohara, Y. Ikariyama, M. Aizawa, J. Electroanal. Chem. 1991, 315, 263.
195. T. Larsson, S.-E. Lindquist, M. Elmgren, M. Tessema, L. Gorton, G. Henriksson, Anal. Chim. Acta 1996, 331, 207.
196. T. Larsson, A. Lindgren, T. Ruzgas, S.-E. Lindquist, L. Gorton, J. Electroanal. Chem. 2000, 482, 1.
197. H. O. Finklea, in Electroanalytical Chemistry (Ed. A. J. Bard), Marcel Dekker, New York 1996, pp. 114-335.
198. J. Haladjian, P. Bianco, F. Nunzi, M. Bruschi, Anal. Chim. Acta 1994, 289, 15.
199. D. R. Bond, D. R. Lovley, Appl. Environ. Microbiol. 2003, 69, 1548.
200. S. K. Chaudhuri, D. R. Lovley, Nature Biotechnol. 2003, 21, 1229.
201. D. R. Bond, D. E. Holmes, L. M. Tender, D. R. Lovley, Science 2002, 295, 483.