Visualisation and collective memories: 'Volendam girl', an icon of Dutch national identity;Visualisering en collectieve herinneringen: 'Volendams meisje' als icoon van de nationale identiteit

Tijdschrift Voor Geschiedenis

Volumn , Issue 2, 2004, Pages 207-229

  Grever, Maria ^a  

^a NONE

Author keywords

[No Author keywords available]

Indexed keywords

EID: 61249159848     PISSN: 00407518     EISSN: None     Source Type: Journal    
DOI: None     Document Type: Article

References (105)

1. Dit artikel is een bewerking van mijn lezing voor het congres Culturele bagage. Geschiedenis en overdracht in perspectief, Utrecht 12-10-2002;
2. zie ook Maria Grever, 'Beyond petrified history. Gender and collective memories', Museumsblatt. Mitteilungen aus dem Museumwesen Baden- Württembergs 34 (April 2003) 5-8.
3. Frances Yates, The art of memory (London 1966);
4. Pierre Nora ed., Les lieux de mémoire 7 dl. (Paris 1984-1992).
5. Ook lieux de mémoire van andere landen zijn onderzocht. Vbor Nederland zie Pim den Boer en Willem Frijhoff ed., Lieux de mémoire et identités nationales (Amsterdam 1993)
6. en N.C.F. van Sas ed., Waar de blanke top der duinen en andere vaderlandse herinneringen (Amsterdam/Antwerpen 1995).
7. Kerwin Lee Klein, 'What was the linguistic turn?' 30 Clio (2000) 1, 79-90, 81.
8. Sinds 1989 bestaat er een apart tijdschrift History and memory. Representations of the past. Voor een goed overzicht van memory studies zie Peter Fritzsche, 'The case of modern memory', The journal of modern history 73 (March 2001) 87-117
9. en Niek van Sas, 'Towards a new national history: lieux-de-mémoire and other theaters of memory' in Joep Leerssen en Ann Rigney ed., Historians and social values (Amsterdam 2000) 169-184.
10. Kort voor de publicatie van dit themanummer organiseerde het Huizinga Instituut 'Theatres of memory. A conference on historical culture'. De titel is ondeend aan het werk van Ralph Samuel, Theatres of memory (London/New York 1994).
11. Douwe Draaisma, Waarom het leven sneller gaat als je ouder wordt. Over het autobiografisch geheugen (Groningen 2001).
12. Zie met name Hermann Lübbe, Geschichtsbegriff und Geschichtsinteresse. Analytik und Pragmatik der Historie (Basel/Stuttgart 1977).
13. David Lowenthal, The past is a foreign country (Cambridge 1985)
14. en idem, The heritage crusade and the spoils of history (Cambridge 1996);
15. F.R. Ankersmit, 'The sublime dissociation of the past: or how to be(come) what one is no longer', History and theory (October 2001) 295-323.
16. Pierre Nora, 'Between Memory and History', Representations 26 (1989) 1, 7-26;
17. de term memory crisis is gemunt door Richard Terdiman, Present past: Modernity and the memory crisis (Ithaca 1993).
18. Voor Nederland zie bijvoorbeeld Jaap Vogel, De opkomst van het indocentrische geschiedbeeld. Leven en werken van B.J.O. Schrieke en J.C. van Leur (Hilversum 1992);
19. Maria Grever, Strijd legen de stilte. Johanna Naber (1859-1941) en de vrouwenstem in geschiedenis (Hilversum 1994);
20. Albert van der Zeijden, Katholieke identiteit en historisch bewustzijn. W.J.F. Nuyens (1823-1894) en zijn 'nationale' geschiedschrijving (Hilversum 2002).
21. Leen Dorsman, Ed Jonker en Kees Ribbens, Het zoet en het zuur. Geschiedenis in Nederland (Amsterdam 2000);
22. Kees Ribbens, Een eigentijds verleden. Alledaagse historische cultuur in Nederland 1945-2000 (Hilversum 2002).
23. Een degelijk methodisch boek voor de analyse van historische beeldbronnen is Chris Vos, Het verleden in bewegend beeld. Een inleiding in de analyse van audiovisueel materiaal (Houten 1991);
24. een herziene herdruk verschijnt binnenkort onder de titel Bewegend verleden. Inleiding in de analyse van films en televisieprogramma's (Boom/Amsterdam 2004).
25. Een uitvoerige beschouwing over de foto als historische bron geeft H.J.G. Beunders, 'Oorlogsfotografie: de duistere betekenis van beelden', in E.O.G. Haitsma Mulier e.a. ed., Het beeld in de spiegel. Historiografische verkenningen (Hilversum 2000) 19-38.
26. Een recente toepassing geeft de dissertatie van Marga Altena, Visuele strategieën. Foto's en films van fabrieksarbeidsters in Nederland 1890-1919 (Amsterdam 2003).
27. Jan Assmann, 'Collective Memory and Cultural Identity', New German Critique 65 (1995) 32;
28. Marnix Beijen pleit voor de meer neutrale notie 'omgang met het verleden', zie zijn werk Oorlog eu verleden. Nationale geschiedenis in België en Nederland, 1938-1947 (Amsterdam 2002) 22-25.
29. Yates, The Art of Memory, 17-19.
30. Quintilianus, De opleiding tot redenaar. Vertaald, ingeleid en van aantekeningen voorzien door Piet Gerbrandy (Groningen 2000), zie voor de mnemotechniek 573-582.
31. Met dank aan Marga Altena.
32. Mattie Boom, 150 jaar fotografie (Den Haag 1989) 19.
33. William Uricchio and Roberta E. Pearson, Refraining culture. The case of the Vitagraph quality films (Princeton 1993);
34. Leo Charney and Vanessa R. Schwartz ed., Cinema and the invention of modern life (Berkely etc. 1995).
35. D.P. Snoep, 'De geschiedenis gekleurd', in De geschiedenis gekleurd. Historie - schoolplaten - J.H. Isings (Utrecht 1982) 6-13, aldaar 8.
36. Elise Storck, '"De eisch van aanschouwelijkheid". Schoolplaten en didactiek van het geschiedenisonderwijs 1880-1920', in De geschiedenis gekleurd, 86-101, aldaar 88.
37. Willem Frijhoff, Heiligen, idolen, iconen (Nijmegen 1998) 52-53.
38. Londa Schiebinger, 'De vrouw als zinnebeeld. Het aangezicht der vroeg-moderne wetenschap', Jaarboek voor vrouwengeschiedenis 9. 'Geleerde vrouwen' (Nijmegen 1989) 86-114. Zij steh dat er mannelijke en vrouwelijke zinnebeeiden voor de wetenschap zijn geweest op basis van verschillcnde wetenschapsopvattingen. Aan het einde van de achttiende eeuw verdween het vrouwelijk zinnebeeld in de wetenschap naar de achtergrond.
39. Voor een vroege debunking van deze heldin zie Gerdina Kurtz, Kenau Symonsdochter van Haarlem (Haarlem 1957);
40. zie ook 'Redactioneel' in Jaarboek voor vrouwengeschiedenis 15. 'Sekse en oorlog' (Amsterdam 1995) 5-6;
41. Marjan Schwegman, De Prima Donna. Over exemplarische vrouwenlevens (Utrecht 1998).
42. Maurice Halbwachs, Les cadres sociaux de la mémoire (Paris 1925);
43. Idem, La mémoire collective (posth. Paris 1950).
44. Aleida Assmann, Erinnerungsräume. Formen und Wandlungen des kulturellen Gedächtnisses (München 1999) 29.
45. Een duidelijk voorbeeld is het essay van Marjan Schwegman, 'Oorlogsgeschiedschrijving en seksueel geweld. Het probleem van de historisering van het vrouwelijk slachtofferschap', in Jaarboek voor vrouwengeschiedenis 15, 'Sekse en oorlog' (Amsterdam 1995) 145-151.
46. Zie Maria Grever, 'The Pantheon of feminist culture. Women's movements and the organization of memory'. Gender and history 9 (1997) 364-374.
47. Etienne François en Hagen Schulze ed., Deutsche Erinnerungsorte I-III (München 2001).
48. Twee uitzonderingen in deel II zijn van Ute Frevert, 'Pflicht', 269-285
49. en Sylvia Paletschek, 'Kinder-Küche-Kirche', 419-433.
50. Selma Leydesdorff, Luisa Passerini and Paul Thompson ed., Gender and memory. Special edition of the International Yearbook of oral history and life stories vol. 4 (Oxford 1996).
51. Jolande Withuis, Dejurk van de kosinonaute. Over politiek, cultuur en psyche (Amsterdam/Meppel 1995);
52. Lucy Noakes, War and the British: gender, memory and national identity (London 1998);
53. Afsaneh Najmabadi, The story of the daughters of Quchan: gender, and national memory in Iranian history (Syracuse/New York 1998);
54. Friederike Eigler, 'Engendering cultural memory in selected post-Wende literary texts of the 1990s', The German Quarterly 74 (2001) 4, 392-406;
55. Esther Captain, Achter het kawat was Nederland. Indische oorlogservaringen en -herinneringen 1942-1995 (Kampen 2002).
56. Mariette van Staveren, 'Moraliteit, sekse en de Natie. Een geschiedenis van het Monument op de Dam en de oorlogsherinnering, 1945-1969' in Jaarboek voor vrouwengeschiedenis 15.
57. 'Sekse en oorlog' (Amsterdam 1995) 94-116.
58. Wulf Kansteiner, 'Finding meaning in memory', History and Theory 41 (2002), 163-178.
59. Michel de Certeau, L'Invention du quotidien. Tome I: Arts de faire (Paris 1990; oorspr. 1980).
60. W.Th.M. Frijhoff, 'Toeëigening: van bezitsdrang naar betekenisgeving', Trajecta 6 (1997) 2, 99-118, aldaar 112 en 115.
61. De zieke Ringo Starr werd vervangen door drummer Jimmy Nicoll. De foto's en de anekdote van de haring en kaas staan in Henk van Gelder en Lucas Ligtenberg, The Beatles in Holland (Amsterdam 1989) 19, 21 en 23.
62. Een duidelijker foto van de persconferentie staat in Ad de Jong, Dirigenten van de herinnering. Musealisering en nationalisering in Nederland 1815-1940 (Nijmegen 2001) 178.
63. Margreet van der Burg, 'Geen tweede boer'. Gender, landbouwmodernisering en onderwijs aan plattelandsvrouwen in Nederland, 1863-1968 (Hilversum 2002) 11.
64. Zie voor de verschillende betekenissen van sierraden bij regionale klederdrachten bijvoorbeeld Willy Jansen, 'Waar is het goud gebleven? Sieraden en identiteit' in Huub de Jonge ed., Ons soort mensen. Levensstijlen in Nederland (Nijmegen 1997) 92-127.
65. Jan Bank en Maarten van Buuren, 1900. Hoogtij van burgerlijke cultuur (Den Haag 2000) 71-81, aldaar 74.
66. De Jong, De dirigenten van de herinnering, 22.
67. Gerard Rooijakkers, 'Dragers van traditie? Klederdracht als culturele constructie' in Dolly Verhoeven e.a. ed., Klederdracht en kleedgedrag. Het kostuum harer majesteits onderdanen 1898-1998 (Nijmegen 1998) 173-188, aldaar 181-182.
68. Maria Grever en Berteke Waaldijk, Feministische openbaarheid. De Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid in 1898 (Amsterdam 1998) 20-24, 161-202.
69. In 2004 verschijnt een herziene editie bij Duke University Press: Transformations in the public sphere. The Dutch National Exhibition of Women's Labor in 1898 (Durham/London 2004).
70. Zie ook Marieke Bloembergen, De koloniale vertoning. Nederland en Indië op de wereldtentoonstellingen (1880-1931) (Amsterdam 2002).
71. Grand Album de L'Exposition Universelle 1867 (Paris 1868) ix-x en 95.
72. Vgl. Hendrik Henrichs, 'Een zichtbaar verleden? Historische musea in een visuele cultuur', elders in dit themanummer, Tijdschrift voor Geschiedenis 117 (2004) 230-248, aldaar 239-240.
73. Maria Grever, 'Tijd en ruimte onder één dak. De wereldtentoonstelling als verbeelde vooruitgang', in Maria Grever en Harry Jansen ed., De ongrijpbare tijd. Temporaliteit en de constructie van het verleden (Hilversum 2001) 113-130;
74. Idem, De enscenering van de tijd (Rotterdam 2001).
75. Hermann Lübbe, Der Fortschritt und das Museum: über den Grund unseres Vergnügens an historischen Gegenständen (London 1982).
76. Zie over deze kwestie ook Charlotte Tacke, Denkmal im sozialen Raum. Nationale Symbole in Deutschland und Frankreich im 19. Jahrhundert (Göttingen 1995) 14. Zij analyseerde bovendien de Hermannsmythe van de negentiende eeuw vanuit een genderperspectief, 44-50.
77. Frans Grijzenhout, 'De verbeelding van de Vrijheid in de Nederlandse kunst 1570-1870', in E.O.G. Haitsma Mulier en W.R.E. Velema ed., Vrijheid. Een geschiedenis van de vijftiende tot de twintigste eeuw (Amsterdam 1999) 253-286;
78. Joost Rosendaal, Bataven! Nederlandse vluchtelingen in Frankrijk 1787-1795 (Nijmegen 2003) 512-516.
79. Myriam Everard, 'Vrouwen voor 't vaderland: burgeres Van der Meer en de Bataafse politiek', Historisch Tijdschrift Holland 31 (1999) nrs. 4/5, 272-281.
80. Grijzenhout, 'De verbeelding van de Vrijheid', 281.
81. Braakensiek in De Amsterdammer van 26-8-1900, 23-6-1901, 20-9-1903 en 3-1-1904. Zie ook Kuyper in de caricatuur. 100 uitgezochte caricaturen met een brief van Dr. A. Kuyper (Baarn z.j.) en Colijn in de caricatuur. Honderd uitgezochte caricaturen met een voonvoord van Dr. Colijn zelf (Baarn z.j.). Voor echte conclusies is meer systematisch onderzoek vereist.
82. Anna Christien Piebenga, 'Us keninginnen yn'e pronk', in Verhoeven e.a., Klederdracht en kleedgedrag, 83-92, aldaar 85. Zij meldt ook dat reeds in 1841 koningin Anna Paulowna en haar dochter prinses Sophia in Fries kostuum versehenen, tot groot enthousiasme van de Friezen.
83. Zie ook Henk te Velde, 'Het "roer van staat" in "zwakke vrouwenhanden". Emma en het imago van Oranje', in: C.A. Tamse ed., Koningin Emma. Opstellen over haar regentschap en voogdij (Baarn 1990) 169-195.
84. Hanneke van Zuthem, 'Nationale Kleederdrachten van Harer Majesteits onderdanen. De geschiedenis van de collectie en de prestaties in het Nederlands Openluchtmuseum', in Verhoeven e.a., Klederdracht en kleedgedrag, 132-146.
85. Rooijakkers, 'Dragers van traditie?', 183-184.
86. Cees Fasseur, Wilhelmina. Krijgshaftig in een vormeloze jas (Amersfoort 2001) 58-59.
87. Gerard Rooijakkers, 'Klederdracht en reclame. Van Volendams naar Hollands meisje', in Verhoeven e.a. ed., Klederdracht en kleedgedrag, 104-108.
88. Eric Hobsbawm, 'Introduction: inventing traditions' in: Idem en Terence Ranger ed., The invention of tradition (Cambridge 1983) 1-14.
89. Grever en Waaldijk, Feministische openbaarheid, zie hoofdstuk 5 'Vaderland als moederiand: de koloniale afdelingen, 161-202.
90. Grever en Waaldijk, Feministische openbaarheid, 72 en 76.
91. Zie voor de illustraties en de analyse daarvan Grever en Waaldijk, Feministische openbaarheid.
92. De serie ansichtkaarten van de tentoonstelling staat nagenoeg volledig afgedrukt in Maria Grever and Fia Dieteren ed., Een vaderland voor vrouwen/A fatherland for women. The 1898 'Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid' in retrospect (Amsterdam 2000) 66-80.
93. De Jong, De dirigenten van de herinnering, 260. De prent werd gepubliceerd in het blad l'Illustration (2-6-1900).
94. Report of fourth Conference of the International Woman Suffrage Alliance (Amsterdam 1908) 52.
95. Mineke Bosch met Annemarie Kloosterman ed., Politics and Friendship. Letters from the International Woman Suffrage Alliance, 1902-1942 (Ohio State Universty Press 1990) 13, 19, 38.
96. Gedenkboek van de Tentoonstelling De Vrouw 1813-1913 (Amsterdam z.j. [1913]) 'Historische Afdeeling', 18-20.
97. IISG, beeldcollectie. Foto bezoek Carrie Chapman Catt aan Nederland in 1913. Rosa Manus en Catt staan op de tweede rij achter de vrouwen met klederdracht.
98. Catt werd op 9 januari 1929 zeventig jaar. IIAV, archief Carrie Chapman Catt, inv.nr. 6.
99. Marja Borkus e.a., Vrouwenstemmen. 100 jaar vrouwenbelangen en 75 vrouwenkiesrecht (Zutphen 1994) 56.
100. Marian van der Klein, 'Engelse suffragettes in een Nederlandse vrouwenrubriek. Een confrontatie in prenten', Jaarboek voor vrouwengeschiedenis 14 (Amsterdam 1994) 86-106, 103.
101. Borkus e.a., Vrouwenstemmen, 65.
102. Emil Angehrn, Geschichte und Identität (Berlin/New York 1985) 67 en 361-362.
103. Donald B. Kraybill, The Riddle of Amish Culture (Baltimore 1989).
104. Speciale catalogus van de postzegels van Nederland en overzeese rijksdelen (Den Haag 1987) 90 en 459. De Nederlandse maagd werd voor het laatst afgebeeld met de Nederlandse leeuw op twee 'interneringszegels' in 1916, bestemd voor het postverkeer van Belgische vluchtelingen in Nederland.
105. NRC-Handelsblad, 25 september 2002, voorpagina. De foto is van Evelyne Jacq.