Shopping as liberation?: Women and urban space in Amsterdam, 1863-1913;Winkelen als bevrijding?: Vrouwen en stedelijke ruimte in Amsterdam, 1863-1913

Bijdragen en Mededelingen Betreffende de Geschiedenis der Nederlanden

Volumn 130, Issue 2, 2015, Pages 92-122

  Furnée, Jan Hein ^a  

^a UNIVERSITY OF AMSTERDAM   (Netherlands)

Author keywords

[No Author keywords available]

Indexed keywords

EID: 84983414580     PISSN: 01650505     EISSN: 22112898     Source Type: Journal    
DOI: 10.18352/bmgn-lchr.10042     Document Type: Review

References (111)

1. Nieuws van den Dag (NvdD), 31 mei 1913;
2. De Telegraaf, 26 juni 1913.
3. Vergelijk Maria Grever en Berteke Waaldijk, Feministische openbaarheid. De Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid in 1898 (Amsterdam 1998) 141-147.
4. J. Overvoorde-Gordon e.a., Gedenkboek van de Tentoonstelling De Vrouw, 1813-1913, Meerhuizen, Amsterdam (Amsterdam 1913).
5. Het meest uitgesproken bij onder andere Rachel Bowlby, Carried Away: The Invention of Modern Shopping (Londen 2000);
6. B. Lancaster, The Department Store: A Social History (Londen 1995).
7. C. Crossick en S. Jaumain (eds.), Cathedrals of Consumption: The European Department Store, 1850-1939 (Aldershot 1999).
8. J. Walkowitz, City of Dreadful Delight: Narratives of Sexual Danger in Late Victorian London (Chicago 1992);
9. Lisa Tiersten, Marianne in the Market: Envisioning Consumer Society in Fin-de- Siècle France (Berkeley 2002).
10. Jan Hein Furnée, '"Om te winkelen, zoo als het in de residentie heet". Consumptiecultuur en stedelijke ruimte in Den Haag, 1850-1890', Jaarboek voor Vrouwengeschiedenis 22 (2002) 28-55;
11. 'Winkeletalages als moderne massamedia. Visuele cultuur en sociale verhoudingen in Den Haag, 1850-1890', De Negentiende Eeuw 27 (2003) 74-106.
12. Jan Hein Furnée, 'Our Living Museum of Nouveautés': Visual and Social Pleasures in The Hague's Shopping Streets, 1650-1900'
13. Jan Hein Furnée en Clé Lesger, The Landscape of Consumption: Shopping Streets and Shopping Cultures in Western Europe, c. 1600-1900 (Houndmills 2014) 208-231;
14. 'Winkelen als bevrijding. De emancipatie van vrouwen in de negentiende-eeuwse publieke ruimte', Geschiedenis Magazine 37 (2013) 22-26.
15. Clé Lesger, Het winkellandschap van Amsterdam. Stedelijke structuur en winkelbedrijf in de vroegmoderne en moderne tijd, 1550-2000 (Hilversum 2013) biedt een voortreffelijke analyse van het veranderende winkellandschap van Amsterdam op lange termijn. De cultuur van het winkelen en de veranderende positie van vrouwen komt hierbij aan bod op pagina 187-189.
16. A.E. Tijhoff, Winkelen in Amsterdam. Flaneuses in de hoofdstad, 1870-1914 (Doctoraalscriptie Rijksuniversiteit Groningen 2007)
17. R. Miellet, Honderd jaar grootwinkelbedrijf in Nederland (z.pl. [1993]);
18. H.Ph. Hondelink, 'Van kleine nering tot grootwinkelbedrijf. Schets van de geschiedenis van de Nederlandse detailhandel, 1850-heden', Historische bedrijfsarchieven. Detailhandel. Een geschiedenis en bronnenoverzicht (Amsterdam 1993) 13-56.
19. J. Gram, Maurits van Moreelen (Leiden 1886) 79.
20. Zie bijvoorbeeld Christine Delhaye, Door consumptie tot individu. Modebladen in Nederland, 1880-1914 (Amsterdam 2008) 51;
21. Den Dekker, Modepaleizen, 15.
22. Lesger, Het winkellandschap, 188 noot 115.
23. Charles Dickens, 'Horatio Sparkins', in: Schetsen en portretten (1844) 238.
24. Zie ook: Cornelis Schaick, 'De straatloopster', in: Dichtbundeltje voor de Surinaamsche jeugd (1853) 17;
25. Martin Kalff, In 't hartje der stad. Oud en nieuw Amsterdam (Amsterdam 1880) 145.
26. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal ('s-Gravenhage 1993) xxvi
27. N. McKendrick, J. Brewer en J.H. Plumb (eds.), The Birth of a Consumer Society: The Commercialisation of Eighteenth-Century England (Bloomington 1982).
28. Een recent overzicht biedt Jon Stobart, Spend, Spend, Spend!: A History of Shopping (Stroud 2008) 45-96.
29. E. Welch, Shopping in the Renaissance: Consumer Cultures in Italy, 1400-1600 (New Haven 2005).
30. Vergelijk Ilja van Damme, Verleiden en verkopen. Antwerpse kleinhandelaars en hun klanten in tijden van crisis (ca. 1648-ca. 1748) (Amsterdam 2007).
31. Lesger, Het winkellandschap, 129-131;
32. Thera Wijsenbeek-Olthuis, 'Winkels in Den Haag, 1575-1795', Jaarboek Die Haghe (2013) 11-40.
33. Jacob van der Does, 's Graven-Hage met de voornaamste plaetsen en vermaecklijkheden ('s-Gravenhage 1668) 110-112.
34. J.B. Jefferys, Retail Trading in Britain, 1850-1950 (Cambridge 1954). Voor Nederland: Miellet, Honderd jaar grootwinkelbedrijf, 16-18.
35. Physologie van de Kalverstraat (1844) 83.
36. Lesger, Het winkellandschap, 188.
37. J. Stobart, A. Hann en V. Morgan, Spaces of Consumption: Leisure and Shopping in the English Town, c. 1680-1830 (Londen 2007).
38. Lesger, Het winkellandschap, hoofdstukken 7-9, met name 193-195.
39. M. Wagenaar, Amsterdam 1870-1914. Economisch herstel, ruimtelijke expansie en de veranderende ordening van het stedelijk grondgebruik (Amsterdam 1990) hoofdstukken 3 en 5, met name 184-188.
40. Hondelink, 'Detailhandel', 15-20.
41. Miellet, Geschiedenis, 28-41. Voor een kwantitatieve reconstructie van de spectaculaire stijging in de consumptie van Nederlandse huishoudens na 1865
42. E. Horlings en J.P. Smits, 'Private Consumer Expenditure in The Netherlands, 1800-1913', Economic and Social History in The Netherlands 7 (1996) 15-40, 20;
43. J.L. van Zanden en A. van Riel, Nederland 1780-1914. Staat, instituties en economische ontwikkeling (Amsterdam 2000) 354-355.
44. Lesger, Het winkellandschap, onder andere 203-206, 223-227 en 238-244.
45. Jan Hein Furnée, De passagemanie, 1879-1885. Een kleine cultuurgeschiedenis van de grote stad (Doctoraalscriptie Rijksuniversiteit Groningen 1997) 8-16.
46. Uitvoerig hierover: Lesger, Het winkellandschap, 276-290. Voor Den Haag, zie: Furnée, 'Winkeletalages'.
47. Leeuwarder Courant (lc), 9 maart 1891.
48. Simons, Amsterdam in stukken en brokken, 18-21.
49. 'Kijkjes door Amsterdam', Suriname, koloniaal nieuws en advertentieblad, 21 juni 1881.
50. Damespraatjes, Javabode, 29 november 1893.
51. Telegraaf, 18 oktober 1908.
52. 'De pantoffelparade', Physiologie van Amsterdam, 25-36.
53. Lesger, Het winkellandschap, beperkt de beschrijving van winkelen als sociale promenade tot de periode voor 1850 (187-189). Voor het winkelen als sociale promenade in Den Haag zie Furnée, 'Om te winkelen', 37-42.
54. Alfred Ipsen, Holland (z.pl. 1892) 37.
55. Zie Furnée, 'Om te winkelen', 46-49;
56. P. Reinders en Th. Wijsenbeek (eds.), Koffie in Nederland. Vier eeuwen cultuurgeschiedenis (Zutphen, Delft 1994) 127-148, 134-136.
57. P. de Rooy, 'Bier, kunst en politiek. De Nieuwe Gids in Amsterdam', Jaarboek Genootschap Amstelodamum 81 (1989) 175-187.
58. Telegraaf, 4 september 1902.
59. Karel Dibbets en Frank van der Maden, Geschiedenis van de Nederlandse film en bioscoop tot 1940 (Weesp 1986) 15-16.
60. Delhaye, Door consumptie tot individu.
61. Vergelijk Tiersten, Marianne in the Market.
62. 'Brieven uit Nederland', Soerabajasch Handelsblad, 24 maart 1888.
63. 'St. Nicolaaswandelingen', De Tijd, 19 november 1898.
64. Chris Breward, The Hidden Consumer: Masculinities, Fashion and City Life 1860-1914 (Manchester 1999).
65. Breward, The Hidden Consumer.
66. Josine Blok, '"Hemelse rozen door 't wereldsche leven". Sekse en de Nederlandse burgerij in de negentiende eeuw', in: R. Aerts en H. te Velde (eds.), De stijl van de burger. Over Nederlandse burgerlijke cultuur vanaf de middeleeuwen (Kampen 1998) 123-156.
67. Rappaport, Shopping for Pleasure, met name hoofdstuk 5, 144-177;
68. Tiersten, Marianne in the Market, onder andere 185-230.
69. NvdD, 26 april 1886. De Amsterdammer, 15 maart 1883.
70. Kouwenaar, Tussen Dam en Muntplein, 107.
71. NvdD, 25 februari 1886.
72. NvdD, 13 oktober 1894.
73. Jan Hein Furnée, 'Beschaafd vertier. Standen, sekse en de ruimtelijke ontwikkeling van Den Haag, 1850-1890', Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis 27 (2001) 1-32, 26-31;
74. Dennis Bos, Waarachtige Volksvrienden. De vroege socialistische beweging in Amsterdam 1848-1894 (Amsterdam 2001) 344-347.
75. NvdD, 19 juli 1886.
76. De Gooi- en Eemlander, 5 december 1896.
77. Physiologie van de Kalverstraat (1844) 38-39, 59-61.
78. Amsterdam en de Amsterdammers (1875) 54.
79. M. Kalff, Amsterdam in plaatjes en praatjes (Amsterdam 1875) I, 213.
80. J. Simons, Amsterdam in stukken en brokken (Amsterdam 1893) 19;
81. De locomotief, 20 juni 1898. Mijn cursiveringen in deze en vorige citaten.
82. Aletta H. Jacobs, Herinneringen van Dr. Aletta H. Jacobs (Amsterdam 1924) 70.
83. Mineke Bosch, Een onwrikbaar geloof in rechtvaardigheid. Aletta Jacobs, 1854-1929 (Amsterdam 2005);
84. Inge de Wilde, Nieuwe deelgenoten in de wetenschap. Vrouwelijke studenten en docenten aan de Rijksuniversiteit Groningen 1871- 1919 (Assen 1998).
85. Petra de Vries, Kuisheid voor mannen, vrijheid voor vrouwen. De reglementering en bestrijding van prostitutie in Nederland 1850-1911 (Hilversum 1997) 175.
86. Vergelijk Walkowitz, City of Dreadful Delight, hoofdstukken 3 en 4.
87. Amsterdam en de Amsterdammers (Deventer 1875) 32-34. Dezelfde expliciete link tussen koffiehuisbezoek en vrouwenemancipatie werd eind jaren ook gelegd door de Haagse chroniqueur Johan Gram ten aanzien van het luxe Café
88. Amsterdam en de Amsterdammers, 34.
89. 'Brieven uit Nederland', Soerabajasch Handelsblad, 24 maart 1888.
90. 'Bij Kras', Eigen Haard (1884) 405-407 en 417-420, 418. Voor Den Haag zie: Jan Hein Furnée, 'De vermakelijke stad. De opkomst van het grand café
91. M. Dings (ed.), De stad (Rotterdam 2006) 203-217.
92. 'Damespraatjes', Javabode, 29 november 1893.
93. Tiersten, Marianne in the Market, 55-86;
94. Rappaport, Shopping for Pleasure;
95. W.G. Breckman, 'Disciplining Consumption: The Debate about Luxury in Wilhelmine Germany, 1890-1914', Journal of Social History 24 (1991) 485-505;
96. Elaine S. Abelson, When Ladies Go A-Thieving: Middle-Class Shoplifters in the Victorian Department Store (Oxford 1989);
97. T. Whitlock, Crime, Gender and Consumer Culture in Nineteenth-Century England (Aldershot 2005).
98. Amsterdamsch handels- en effectenblad, 10 november 1863.
99. De Amsterdammer, 18 oktober 1896;
100. Nieuwsblad van het Noorden, 24 april 1904 en 26 februari 1905;
101. Nieuwsblad van het Noorden, 28 juli 1904.
102. C.E. van Koetsveld, Ideaal en werkelijkheid (Schoonhoven 1868) 2.
103. Telegraaf, 23 juli 1893;
104. De Tijd, 25 juli 1893;
105. S.P. Benson, Counter Culture: Saleswomen, Managers,.and Customers in American Department Stores,1890-1940 (Urbana 1986);
106. K.K. Sklar, 'The Consumers' White Label Campaign of the National Consumers' League, 1898-1918', in: S. Strasser, C. McGovern en M. Judt (eds.), Getting and Spending: European and American Consumer Societies in the Twentieth Century (Cambridge 1988);
107. M. Daunton en M. Hilton (eds.), The Politics of Consumption: Material Culture and Citizenship in Europe and America (Oxford 2001).
108. Rappaport, Shopping for Pleasure, hoofdstuk 5, 142-177.
109. Boissevain, Catalogus.
110. Henk de Smaele, 'Sociëteiten, seksen en sferen', bmgn-Low Countries Historical Review 129:3 (2014) 83-92;
111. Vergelijk Jan Hein Furnée, 'Inzicht door onderdompeling. Een reactie op Bart van de Putte, Henk de Smaele en Dirk Jan Wolffram', ibidem, 101-111.