De Koopakte Van Tolsum

Legal History Review

Volumn 66, Issue 1-2, 1998, Pages 25-28

  Slob, E ^a  

^a NONE   (Netherlands)

Author keywords

[No Author keywords available]

Indexed keywords

EID: 84977271314     PISSN: 00407585     EISSN: 15718190     Source Type: Journal    
DOI: 10.1163/15718199819682799     Document Type: Review

References (240)

1. Voor een beschrijving van de vondsten uit deze terp, zie P.C.J.A. Boeles, De vondsten uit de terp 'Groot Tolsum', De invoer van terra sigillata in Friesland, De Vrije Fries, 25 (1917), 102 e.v.
2. Voor de tekst van de koopakte, zie onderdeel 3 van dit artikel. Literatuur betreffende de koopakte: C.W. Vollgraff, Eene Romeinsche koopacte uit Tolsum, De Vrije Fries, 25 (1917), 71-101;
3. Id., De tabella emptionis aetatis Traiani nuper in Frisia reperta, Mnemosyne, N.S. 45 (1917), 341-352;
4. A.G. Roos, Quo tempore exarata sit tabella emptionis in Frisia nuper reperta, Mnemosyne, N.S. 46 (1918), 201-215; U.Ph.
5. U.Ph. Boissevain, La tablette d'achat de Tolsum (Frise), Revue des études anciennes, 21 (1919) [Annales de la Faculté des Lettres de Bordeaux et des Universités du Midi], 91-96;
6. P.C.J.A. Boeles, Friesland tot de elfde eeuw, Zijn vóór- en vroege geschiedenis, 's- Gravenhage 19512, 129-130;
7. Ed. Cuq, Une tablette à la cire du musée de Leeuwarden, Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, Comptes rendus des séances de l'année 1918, Paris 1919, 265-282;
8. P.M. Meyer, Neue juristische Papyrus-Urkunden und Literatur, Zeitschrift für vergleichende Rechtswissenschaft, einschliesslich der ethnologischen Rechts- und der Gesellschaftsforschung, 39 (1921), 256-259;
9. E. Weiss, Römisch- Germanischer Kaufvertrag vom Jahre 116 n. Chr., Jahreshefte des österreichischen archäologischen Institutes in Wien, 23 (1926), 331-346;
10. A.W. Byvanck, Excerpta Romana, De bronnen der Romeinsche geschiedenis van Nederland 2, 's-Gravenhage 1935, nr. 396;
11. H. Finke, Nachträge zu den neuen Inschriften, Bericht der Römisch-Germanischen Kommission des Deutschen Archäologischen Instituts, 17 (1927), Frankfurt a.M. 1929, nr. 372;
12. L. Wenger, Die Quellen des römischen Rechts, Wien 1953, 782;
13. W. Kunkel, Epigraphik und Geschichte des römischen Privatrechts, Akten des VI. internationalen Kongresses für griechische und lateinische Epigraphik München 1972, München 1973, 219 nt. 44;
14. D. Nörr, Rechtskritik in der römischen Antike, München 1974, 53-54.
15. Zij bevindt zich aldaar onder inv. nr. 123, 346.
16. Zie: Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 71-101;
17. Vollgraff, Tabella (nt. 2), 341-352.
18. Deze houtsoort komt in Europa niet noordelijker dan de Harz voor. Zie J. Hoops, Waldbäume und Kulturpflanzen im germanischen Altertum, Strassburg 1905, 233-234.
19. Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 77.
20. De hier beschreven principes van de 14C-methode zijn gebaseerd op: J.N. Lanting, De ouderdom van de houten gebouwen onder de St.-Walburg en Martinikerk, in: J.W. Boersma e.a. (red.), Groningen 1040, Archeologie en oudste geschiedenis van de stad Groningen, Bedum 19902, 157 e.v.
21. Daartoe W.F. Libby, Radiocarbon Dating, Chicago 1952.
22. Voor deze afspraken, zie W.G. Mook-H.T. Waterbolk, Radiocarbon Dating, Handbooks for Archaeologists No. 3, Strasbourg 1985, 6.
23. Zie Mook-Waterbolk (nt. 11), 17 e.v.
24. Deze passage en het hierna volgende is gebaseerd op Lanting (nt. 9), 160.
25. Afgedrukt is de tekst uit Fontes iuris romani antejustiniani 3 (Negotia), ed. V.
26. Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 82-83;
27. J.E. Spruit-R. Feenstra, Textus iuris romani, Teksten ten gebruike bij de studie van het Romeinse recht, Deventer 19873, nr. 500
28. Romein. Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 83
29. Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 83.
30. Boissevain (nt. 2), 93. Nummi = denarii: Cuq (nt. 2), 280-281;
31. Meyer (nt. 2), 258;
32. Byvanck, Excerpta Romana (nt. 2), nr. 396, 224 (onder 1).
33. J. Kromayer-G. Veith, Heerwesen und Kriegführung der Griechen und Römer, München 1963 (= 1928), 525-526.
34. Stelus is een Fries. Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 84
35. van J. Winkler, Friesche Naamlijst, Leeuwarden 1898, 368
36. Byvanck, Excerpta Romana (nt. 2), nr. 396, 224
37. Ik kies voor de tekstlezing Riperii op basis van M. Gysseling, Speurtocht naar Frieslands oudste namen, Miscellanea frisica, In nije bondel Fryske stúdzjes [Fryske Akademy nr. 634], Assen 1984, 246-247.
38. Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 85;
39. Weiss (nt. 2), 331, 332;
40. Boeles (nt. 2), 130;
41. H. Kuhn, Die ältesten Namenschichten Frieslands, Kleine Schriften, Aufsätze und Rezensionen aus den Gebieten der germanischen und nordischen Sprach-, Literatur- und Kulturgeschichte 3, Berlin-New York 1972, 349.
42. Ripperda. Reperii lezen: Boissevain (nt. 2), 93;
43. Roos (nt. 2), 211;
44. Meyer (nt. 2), 257;
45. Nörr (nt. 2), 53.
46. Geen keuze maken: Byvanck, Excerpta Romana (nt. 2), nr. 396, 224 (onder 1)
47. R. Cagnat, Cours d'épigraphie, blz. 58 n. 1'; Finke (nt. 2), nr. 372, 214 (onder a 2): 'Stelus Reperii (oder Riiperii)'.
48. Is met Beeoso de naam van een of andere Friese stam bedoeld? Zo: Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 85
49. 'Beeoso. Dit is zonder twijfel de naam van een frieschen stam'; Finke (nt. 2), nr. 372, 214 (onder a 2): '(.) aus dem friesischen Stamm der Beeosi'.
50. Byvanck, Excerpta Romana (nt. 2), nr. 396, 224
51. M.S.E. Visser, It taffeltsje fan Tolsum, De Fryske boer troch de ieuwen hinne [Fryske Kristlike Boeren- en Túnkers Boun], Joure ca. 1920, 14
52. Anders Ph.H. Breuker, Toponymy fan Boazum, Fryske akademy nr. 527, Ljouwert, 1978, 31
53. De hofstede van Lopeteus. Byvanck, Excerpta Romana (nt. 2), nr. 396, 224
54. C.R. Whittaker, Frontiers of the Roman Empire, A Social and Economic Study, Baltimore [etc.] 1994, 113
55. H. Halbertsma, Terpnamen in het licht der oudheidkunde, Naamkunde 7 (1975), 227
56. Riperius, villa Lopetei ook nog: Gysseling (nt. 20), 246-247.
57. De tekstlezing rite uti l(icet) wordt aangehouden door: Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 81;
58. Weiss (nt. 2), 331-332.
59. Boissevain (nt. 2), 93 laat de mogelijkheid open dat hier gelezen moet worden: test(ibus) Ecesdio. Roos (nt. 2), 202;
60. Meyer (nt. 2), 257
61. Er bestaat onzekerheid over de tekstlezing Muto Admeto. Roos (nt. 2), 203
62. Boissevain (nt. 2), 93
63. Byvanck, Excerpta Romana (nt. 2), nr. 396, 225
64. Tekstlezing leg(ionis) I. R(edhibitio) i(us) c(ivile) a(besto). Cuq (nt. 2), 268: leg(ionis) I. R(edhibitio), j(us) c(ivile) a(bsunto). Meyer (nt. 2), 257
65. Er bestaan grote twijfels over de juistheid van de tekstlezing Fuufio. Deze passage is vrijwel onleesbaar. Zie: Roos (nt. 2), 203;
66. Boissevain (nt. 2), 93
67. Meyer (nt. 2), 257: Fuufio (sic).
68. Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 81;
69. Boissevain (nt. 2), 93;
70. Byvanck, Excerpta Romana (nt. 2), nr. 396, 223: Gn(aeo) Minicio.
71. Roos (nt. 2), 208;
72. Cuq (nt. 2), 268;
73. Meyer (nt. 2), 257: Cn(aeo) Minicio.
74. Tekstlezing R(ebus) p(raestari) r(ecte) Lilus Duerretus vet(eranus). Deze tekstlezing wordt aangehouden door Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 81 en Weiss (nt. 2), 340.
75. Byvanck, Excerpta Romana (nt. 2), nr. 396, 223, 225/6 (onder 5)
76. Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 95
77. Veelal wordt gekozen voor de tekstlezing M(arcus): Boissevain (nt. 2), 92, 93;
78. Roos (nt. 2), 203;
79. Cuq (nt. 2), 268;
80. Meyer (nt. 2), 257;
81. Finke (nt. 2), nr. 372, 214;
82. Byvanck, Excerpta Romana (nt. 2), nr. 396, 223.
83. Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 80, 81;
84. De tekstlezing Lievus treft men aan bij: Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 80;
85. Weiss (nt. 2), 333/334.
86. 'Ik ben geneigd de eigennamen Lievus en Erepus voor de friesche namen Liewe en Erp, Erpo te houden'. Tekstlezing Atevus: Boissevain (nt. 2), 92, 93;
87. Byvanck, Excerpta Romana (nt. 2), nr. 396, 223;
88. Veelal kiest men voor de tekstlezing C. Aius: Boissevain (nt. 2), 93;
89. Cuq (nt. 2), 268;
90. Meyer (nt. 2), 257;
91. Finke (nt. 2), nr. 372, 214;
92. Byvanck, Excerpta Romana (nt. 2), nr. 396, 223.
93. Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 82;
94. Weiss (nt. 2), 333-334: Caius.
95. Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 81
96. 'De middelste letters' - hij doelt hier op de letters edu - 'die zeer onduidelijk zijn, zijn waarschijnlijk door mij verkeerd gelezen'. Roos (nt. 2), 213
97. Byvanck, Excerpta Romana (nt. 2), nr. 396, 223.
98. Meyer (nt. 2), 257: Seceduus (sic).
99. Weiss (nt. 2), 333-334: Seceduus.
100. Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 83
101. Meyer (nt. 2), 257.
102. Finke (nt. 2), nr. 372, 214 (onder b 7): 'v(enditoris?) ipsius sc. signum'.
103. Byvanck, Excerpta Romana (nt. 2), nr. 396, 226 (onder 9).
104. J.J.H. Bruggink e.a. (red.), Rechtsuitgang, Opstellen aangeboden aan prof. mr. N.E. Algra ter gelegenheid van zijn afscheid als hoogleraar, Groningen 1992.
105. Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 99;
106. Weiss (nt. 2), 344.
107. Byvanck, Excerpta Romana (nt. 2), nr. 396 i.f.
108. Roos (nt. 2), 209.
109. W. Liebenam, Fasti consulares imperii romani von 30 v. Chr. bis 565 n. Chr., Bonn 1909, 10-11;
110. A. Degrassi, I fasti consolari dell'impero romano dal 30 avanti Cristo al 613 dopo Cristo, Roma 1952, 7-9.
111. Boissevain (nt. 2), 96.
112. Meyer (nt. 2), 257.
113. Cuq (nt. 2), 270.
114. Boeles (nt. 2), 130.
115. W.A. van Es, De Romeinen in Nederland, Haarlem 19813, 284 nt. 585.
116. Nörr (nt. 2), 53.
117. Zie: Roos (nt. 2), 203;
118. Boissevain (nt. 2), 93-94;
119. Meyer (nt. 2), 257.
120. Zie: M. Fluss, L. Fufius, Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, Suppl. 6 (1935), 69;
121. M. Fluss, Minicius 5), Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft 30 (1932), 1810-1811;
122. Liebenam (nt. 42), 69: C. Fufius Geminus, 29 na Chr., en op p. 7
123. Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 92, 99.
124. Voor wat Weiss betreft: Weiss (nt. 2), 344.
125. Zie ook Byvanck, Excerpta Romana (nt. 2), nr. 396, 225 (onder 4).
126. Degrassi (nt. 42), 34: '117?
127. Zie: Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 81-82, 89-90;
128. Weiss (nt. 2), 332-333.
129. Zie: E. Ritterling, Legio, Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft 24 (1925), 1613 (m.b.t. legio VI Victrix); 1791 (m.b.t. legio XXI Rapax);
130. Roos (nt. 2), 203-204;
131. Boissevain (nt. 2), 95.
132. Zie: Boissevain (nt. 2), 95;
133. Roos (nt. 2), 205-206;
134. Boeles (nt. 2), 130;
135. Meyer (nt. 2), 257;
136. Wenger (nt. 2), 782;
137. Nörr (nt. 2), 53;
138. FIRA 3 (nt. 16), nr. 137.
139. Ritterling (nt. 56), 1598 e.v.;
140. H.M.D. Parker, The Roman Legions, Cambridge 1961 (= 19582), 144 e.v.;
141. G. Webster, The Roman Imperial Army of the first and second centuries A.D., London 19743, 68 en 82.
142. Ritterling (nt. 56), 1781 e.v.;
143. Parker (nt. 58), 108, 118 e.v.;
144. Webster (nt. 58), 68, 69 nt. 1.
145. Ritterling (nt. 56), 1786-1790;
146. Parker (nt. 58), 150-155, 113;
147. Kromayer-Veith (nt. 18), 501 (kleine letter), 503 (kleine letter).
148. Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 92
149. Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 98.
150. Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 96/97.
151. Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 97-99.
152. Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 90.
153. Voor dit legioen, zie: Ritterling (nt. 56), 1420 e.v.
154. Parker (nt. 58), 144-145
155. J.E. A.Th. Bogaers-Chr.B. Rüger (red.), Der Niedergermanische Limes, Materialen zu seiner Geschichte, Köln 1974, 9 e.v.
156. Webster (nt. 58), 68 nt. 2, 69 nt. 1;
157. Parker (nt. 58), 144-146.
158. Kromayer-Veith (nt. 18), 502.
159. Voor dit legioen, zie: Ritterling (nt. 56), 1572 e.v.
160. Voor dit legioen, zie: Ritterling (nt. 56), 1564 e.v.
161. M. Amelotti, Il testamento romano attraverso la prassi documentale, I: Le forme classiche di testamento, Firenze 1966, 177-178;
162. E. Volterra, Senatus Consulta, Novissimo Digesto Italiano, 16 (1969), Torino, 1070 (onder nr. 118).
163. G.I. Luzzatto, Tabulae, Novissimo Digesto Italiano, 18 (1971)
164. Roos (nt. 2), 210;
165. Anders: Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 78/79.
166. A.W. Byvanck, Nederland in den Romeinschen tijd, Leiden 1943, 206 e.v.;
167. Van Es (nt. 47), 31;
168. G. Gosses, Friesland en de wereld, Den Haag 1935, 5 e.v.;
169. Ihm, Frisii, Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft 13 (1910), 105-107.
170. Byvanck (nt. 75), 92;
171. Boeles (nt. 2), 110-112;
172. Van Es (nt. 47), 29-31.
173. Zie Tac. Ann. 4, 72.
174. M. Cary-H.H. Scullard, A History of Rome down to the Reign of Constantine, London 1975, 335.
175. A.W. Byvanck, Excerpta Romana, De bronnen der Romeinsche geschiedenis van Nederland 3, 's-Gravenhage 1947, 191
176. Cary-Scullard (nt. 78), 336.
177. Zie ook Byvanck (nt. 75), 208.
178. W.A. van Es, Het begin van de Romeinse tijd, in: W.A. van Es-W.A.M. Hessing (red.), Romeinen, Friezen en Franken in het hart van Nederland, Van Traiectum tot Dorestad 50 v. C.-900 n. C., Utrecht 1994, 36.
179. Zie B. Dobson, Die Primipilares, Entwicklung und Bedeutung, Laufbahnen und Persönlichkeiten eines römischen Offiziersranges, Köln 1978, 176 (nr. 20).
180. O. Keller, Die antike Tierwelt 1, Hildesheim 1963 (= Leipzig 1909), 341-342
181. . J.M.C. Toynbee, Animals in Roman Life and Art, London-Southampton 1973, 148.
182. Zie voor deze kwestie Tac. Ann. 4, 72.
183. Voor het verloop van de strijd tussen de Romeinen en de Friezen, zie Tac. Ann. 4, 72-74.
184. Over de precieze plaats van dit castellum bestaat onzekerheid. Zie H. Halbertsma, Frieslands Oudheid, diss. Groningen 1982, XIX-XXI.
185. Byvanck (nt. 75), 142
186. Voor lit. over L. Apronius, zie Byvanck, Excerpta Romana (nt. 2), 253 (onder § 2).
187. Van Es (nt. 47), 265 e.v.;
188. H. Halbertsma, De oudste historie, in: Baerderadiel, In geakunde, Boalsert 1977, 52 e.v.;
189. Boeles (nt. 2), 134 e.v.;
190. Byvanck (nt. 75), 456 e.v., 524 e.v.
191. Van Es (nt. 47), 266;
192. Boeles (nt. 2), 124-126;
193. Byvanck (nt. 75), 519.
194. Tac. Ann. 11, 19.
195. Vgl. FIRA 3 (nt. 16), nrs. 87; 88; 89; 132; 136.
196. Lit.: Kunkel (nt. 2), 218 e.v.;
197. V. Arangio-Ruiz, La compravendita in diritto romano I, Napoli 1952, 184 e.v.
198. Voor deze koopaktes, zie FIRA 3 (nt. 16), nrs. 87-90;
199. V. Øotropa, Le droit romain en Dacie, Amsterdam 1990, 205 e.v.
200. G. Ciulei, Les triptyques de Transylvanie, Etudes juridiques, Zutphen 1983;
201. E. Pólay, Sklaven- Kaufverträge auf Wachstafeln aus Herculanum und Dakien, Acta antiqua academiae 95. Afgedrukt is de tekst uit FIRA 3 (nt. 16), nr. 88.
202. Anders Ph. Meylan, La mancipation et la garantie d'éviction dans les actes de vente de Transylvanie et d'Herculanum, in: Sein und Werden im Recht, Festgabe für Ulrich von Lübtow, Berlin 1970, 418: 'L'expression emit mancipioque accepit signifie donc qu'il y a eu vente et mancipation d'une certaine chose'.
203. Zie de hierboven afgedrukte koopakte resp. FIRA 3 (nt. 16), nr. 89.
204. M. Kaser, Das Römische Privatrecht I, München 19712, § 131 II, 3.
205. FIRA 3 (nt. 16), nrs. 132 en 136.
206. Zie de hierboven afgedrukte koopakte; tevens FIRA 3 (nt. 16), nrs. 87; 89; 90; 133.
207. Zie de hierboven afgedrukte koopakte; tevens FIRA 3 (nt. 16), nrs. 89; 132; 133.
208. Zie FIRA 3 (nt. 16), nrs. 132 en 136.
209. Soms begint de koopakte met de datumopgave. Zie FIRA 3 (nt. 16), nr. 133.
210. Algemeen wordt ica gelezen als i(us) c(ivile) a(besto) resp. a(bsunto). Alleen Nörr oppert de mogelijkheid van i(uris) c(onsultus) a(besto). Zie hiervoor nt. 27.
211. Voor de onzekerheid omtrent de tekstlezing Muto Admeto, zie nt. 26.
212. Zie FIRA 3 (nt. 16), nrs. 132 en 136.
213. Zie de hierboven onder 5.2. afgedrukte koopakte; tevens FIRA 3 (nt. 16), nrs. 87; 89; 90; 133.
214. Alleen Nörr (nt. 2), 54 suggereert de mogelijkheid van i(uris) c(onsultus) a(besto). Zie nt. 27.
215. Ook Kunkel neemt geen borgstelling aan; zie Kunkel (nt. 2), 219 nt. 44.
216. Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 83
217. Voor de tekstlezing r(ebus) p(raestari) r(ecte), hierboven nt. 30.
218. Cuq (nt. 2), 268.
219. Hij wordt hierin gevolgd door: Meyer (nt. 2), 257;
220. Finke (nt. 2), nr. 372, 213;
221. Byvanck, Excerpta Romana (nt. 2), nr. 396, 223;
222. Boissevain (nt. 2), 93; hierboven nt.30.
223. Zie de hierboven onder 5.2. afgedrukte koopakte; tevens FIRA 3 (nt. 16), nrs. 87;
224. Zie FIRA 3 (nt. 16), nrs. 132 en 136.
225. H. Keil, Grammatici latini 4, Hildesheim 1961 (= Lipsiae 1864), 276)
226. Zie Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 80 nt. 3
227. Zie FIRA 3 (nt. 16), nrs. 87; 88; 89; 90.
228. Zie FIRA 3 (nt. 16), nr. 87.
229. Zie Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 96.
230. Byvanck, Excerpta Romana (nt. 2), nr. 396, 226 (onder 9); zie hierboven nt. 30.
231. Byvanck, Excerpta Romana (nt. 2), nr. 396, 225 (onder 4): 'mogelijk a. d. VI Idus Septembres, 8 September'.
232. Zie de hierboven onder 5.2. afgedrukte koopakte; voorts FIRA 3 (nt. 16), nrs. 87; 89-90; 132; 136.
233. Aldus Whittaker (nt. 22), 113.
234. Vollgraff, Koopacte (nt. 2), 83
235. Byvanck, Excerpta Romana (nt. 2), nr. 396, 224
236. L. Wierschowski, Soldaten und Veteranen der Prinzipatszeit im Handel und Transportgewerbe, Münstersche Beiträge zur antiken Handelsgeschichte, band 1, 2/1982, 31 e.v.
237. P. Garnsey - R. Saller, The Roman Empire, Economy, Society and Culture, London 1987, 88 e.v.
238. R. Wolters, Der Warenund Dienstleistungsaustausch zwischen dem Römischen Reich und dem Freien Germanien in der Zeit des Prinzipats, Eine Bestandsaufnahme, Teil 2, Münstersche Beiträge zur antiken Handelsgeschichte, band 10, 1/1991, 78 e.v. (p. 99 betreft in het kort de Friese koopakte).
239. Zie Kunkel (nt. 2), 220.
240. Zie Kunkel (nt. 2), 220.