A review of prehistoric and early historic mainland salt marsh vegetation in the northern-Netherlands based on the analysis of plant macrofossils

Journal of Coastal Conservation

Volumn 17, Issue 4, 2013, Pages 755-773

  Schepers, M ^a   Cappers, R T J ^a   Bekker, R M ^a  

^a UNIVERSITY OF GRONINGEN   (Netherlands)

Author keywords

Archaeobotany; Early human influence; Prehistory; Vegetation history

Indexed keywords

FOSSIL; HUMAN ACTIVITY; PALEOBOTANY; PLANT; PREHISTORIC; PRINCIPAL COMPONENT ANALYSIS; SALTMARSH; SIMILARITY INDEX; SPECIES DIVERSITY; TYPOLOGY; VEGETATION HISTORY; VEGETATION TYPE;

NETHERLANDS;

EID: 84895040608     PISSN: 14000350     EISSN: None     Source Type: Journal    
DOI: 10.1007/s11852-013-0275-y     Document Type: Review

References (138)

1. Acker Stratingh G (1852) Aloude staat en geschiedenis des vaderlands, deel 2. De bewoners. R.J. Schierbeek, Groningen
2. Adam P (1990) Salt marsh ecology. Cambridge University Press, Cambridge
3. Anon (2011) Nieuwe Atlas van de Nederlandse Flora. KNNV Uitgeverij, Zeist
4. Bakker JP (1983) Use and management of salt marshes on sand-dune islands. In: Dijkema KS, Wolff WJ (eds) Flora and vegetation of the Wadden Sea islands and coastal areas. Balkema, Rotterdam, pp 290-302
5. Bakker JP (1989) Nature management by grazing and cutting. Dissertation, Groningen University
6. Bakker JP (2012) Restoration of salt marshes. In: Van Andel J, Aronson J (eds) Restoration ecology: the new frontier, 2nd edn. Blackwell Publishing, Oxford, pp 248-262
7. Bakker M (2013) Op het spoor van de vroegste veenontginningen in Westergo. Het archeologisch onderzoek van een nederzetting uit de late ijzertijd en Romeinse tijd bij Arkum, Friesland. Master Thesis, Groningen University
8. Bakker JP, Bunje J, Dijkema KS, Frikke J, Kers B, Körber P, Kohlus J, Stock M (2005) Salt Marshes. In: Essink K., Dettmann C, Farke H, Laursen K, Lüerβen G, Marencic H, Wiersinga W (eds) Wadden Sea Quality Status Report 2004, Wadden Sea Ecosystem No. 19. Trilateral Monitoring and Assessment Group, Common Wadden Sea Secretariat. Wilhelmshaven, pp 163-179
9. Bakker JP, Remans K, Bekker RM, Steendam H, Van Gompel J, Hermy M (2009) Herstel van zilte graslanden in Vlaamse kustpolders. De Levende Natuur 110:220-224
10. Bazelmans J, Gerrets D, De Koning J, Vos P (1999) Zoden aan de dijk. Kleinschalige dijkbouw in de late prehistorie en protohistorie van noordelijk Westergo. De Vrije Fries 79:7-74
11. Bazelmans J, Groenendijk H, De Langen G, Nicolay J, Nieuwhof A (2009) De late prehistorie en protohistorie van Holoceen Noord-Nederland, versie 2.0. Waddenacademie, Leeuwarden
12. Bazelmans J, Meier D, Nieuwhof A, Spek T, Vos P (2012) Understanding the cultural historical value of the Wadden Sea region. The coevolution of environment and society in the Wadden sea area in the Holocene up until early modern times (11, 700 BC-1800 AD). Ocean Coast Manag 68:114-126
13. Beeftink WG (1965) De zoutvegetatie van ZW-Nederland beschouwd in Europees verband. Dissertation, Wageningen University
14. Beeftink WG, Daane MC, De Munck W, Nieuwenhuize J (1978) Vegetation dynamics in salt marshes as a consequence of some traditional cultural practices of man. Phytocoenosis 7:279-298
15. Behre K-E (1970) Die Entwicklungsgeschichte der natürlichen Vegetation im Gebiet der unteren Ems und ihre Abhängigkeit von den Bewegungen des Meeresspiegels. Probl Küstenforsch südl Nordseegeb 9:13-47
16. Behre K-E (1979) Zur rekonstruktion ehemaliger pflanzengesellschaften an der deutschen Nordsee Küste. In: Willmans O, Tüxen (eds) Werden und Vergehen von Pflanzengesellschaften. Cramer, Vaduz, pp 181-214
17. Behre K-E (1985) Die ursprüngliche Vegetation in den deutschen Marschgebieten und deren Veränderung durch prähistorischen Besiedlung und Meeresspiegelbewegungen. Verhandlungen Ges Ökol 8:85-96
18. Behre K-E (1991) Umwelt und Ernährung der frühmittelalterlichen Wurt Niens/Butjadingen nach den Ergebnissen der botanischen Untersuchungen. Probl Küstenforsch südl Nordseegeb 18:141-168
19. Behre K-E (2008) Landschaftsgeschichte Norddeutschlands. Umwelt und Siedlung von der Steinzeit bis zur Gegenwart. Wachholtz Verlag, Neumünster
20. Behre K-E (1976) Die Pflanzenreste aus der frühgeschichtlichen Wurt Elisenhof. Herbert Lang/Peter Lang, Bern/Frankfurt am Main
21. Beijerinck W (1929) De subfossiele plantenresten in de terpen van Friesland en Groningen. eerste gedeelte: Vruchten, zaden en bloemen. Stichting Fonds Landbouw Export Bureau 1916-1918, Wageningen
22. Beijerinck W (1931) De subfossiele plantenresten in de terpen van Friesland en Groningen. Derde en laatste gedeelte: Overige macroen microscopische resten. Stichting Fonds Landbouw Export Bureau 1916-1918, Wageningen
23. Beijerinck W (1947) Zadenatlas der nederlandsche flora. H. Veenman & zonen, Wageningen
24. Berggren W (1969) Atlas of seeds and small fruits of Northwest-European plant species. Part 2. Cyperaceae. Swedish Museum of Natural History, Stockholm
25. Boeles PCJA (1951) Friesland tot de elfde eeuw. Zijn vóór-en vroege geschiedenis. Martinus Nijhoff, The Hague
26. Bohncke SJP (1984) Palaeobotanical study on vegetation horizons in the Young Holocene coastal plain of Groningen (Northern Netherlands. In: Schoute JFTh (ed) Vegetation horizons and related phenomena. A palaeoecological-micromorphological study in the younger coastal Holocene of the northern Netherlands (Schildmeer area). Dissertation, VU University Amsterdam
27. Bottema S, Van Hoorn TC, Woldring H, Gremmen WHE (1980) An agricultural experiment in the unprotected salt marsh. Part II. Palaeohist 22:127-140
28. Bottema-MacGillavry JM (2010) Scheepshout en andere houtvondsten. In: Nicolay JAW (ed) Terpbewoning in oostelijk Friesland. Twee opgravingen in het voormalige kweldergebied van Oostergo (= Groningen Archaeological Studies 10). Barkhuis publishing, Eelde, pp 155-162
29. Bottema-MacGillavry JM (2011) Hout en houtskool. In: Tuinstra JAW, Veldhuis JR, Nicolay JAW (eds) Hallum, een welvarend dorp aan de monding van de Middelzee. Een archeologische opgraving te Hallum, gemeente Ferwerderadeel (Fr) (=ARC-Publicaties 205). ARC bv, Groningen, pp 223-233
30. Bromberg Gedan K, Silliman BR, Bertness MD (2009) Centuries of human-driven change in salt marsh ecosystems. Ann Rev Mar Sci 1:117-141
31. Brul P (2012) Salty farming in salty conditions. Ecol Farming 1:18-20
32. Buurman J (1999) Archaeobotanical investigations of a middle and late Bronze Age settlement site atWestwoud (West-Friesland). Berichten Van De Rijksdienst Voor Het Oudheidkundig Bodemonderzoek 43:99-140
33. Cappers RTJ (1993) Seed dispersal by water: a contribution to the interpretation of seed assemblages. Veget Hist Archaeobot 2 (3):173-186
34. Cappers RTJ (1994a) An ecological characterization of the Holocene palaeobotanical record of The Netherlands. Acta Bot Neerl 43:145-174
35. Cappers RTJ (1994b) A palaeoecological model for the interpretation of wild plant species. Veget Hist Archaeobot 4:249-257
36. Cappers RTJ (1995) Botanical macro-remains of vascular plants of the heveskesklooster terp (the Netherlands) as tools to characterize the past environment. Palaeohist 35 (36):107-169
37. Cappers RTJ (2008) Onderzoek aan macroscopische plantenresten. In: Nicolay JAW, Dijkstra J (eds) Een terp op de schop. Archeologisch onderzoek op het Oldehoofsterkerkhof te Leeuwarden (=ADC Monografie 3). ADC Archeoprojecten, Amersfoort, pp 233-258
38. Cappers RTJ, Van Zanten BO (1994) Ecology and representativeness of subfossil mosses from the Heveskesklooster terp (the Netherlands). Lindbergia 18:106-115
39. Cappers RTJ, Vrede F, Dopmeijer H (2005) Plantenresten uit de Friesestraatweg-wierde. Hervonden Stad 10:93-104
40. Casparie WA (1970) Thewood remains of Paddepoel. Palaeohist 14:284-285
41. Casparie WA (1972) Bog development in southeastern Drenthe (The Netherlands). Dissertation, Groningen University
42. Claassen T (1983) Ringdobben. Waddenbulletin 18:203-206
43. Clark JS (1986) Late-Holocene vegetation and coastal processes at a long island tidal marsh. J Ecol 74:561-578
44. De Roller GJ (1999a) De macroresten. In: De Roller GJ, Stuijts I-LM (eds) Een palaeo-botanisch onderzoek bij Hempens-Teerns, gem. Leeuwarden (=ARC-publicaties 25). ARC bv, Groningen, pp 7-24
45. De Roller GJ (1999b) Palaeobotanisch onderzoek. In: Huisman MA, Huizenga B, Tuinstra SJ, Stuijts I-LM, De Roller GJ, Bakker AM, Halici H (eds) Archeologisch onderzoek op de nieuwbouwlocatie Bollemanssteeg te Leeuwarden, gemeente Leeuwarden (=ARCpublicaties 28). ARC bv, Groningen, pp 25-29
46. De Roller GJ (2000) Bijlage II: Archeobotanisch onderzoek. In: Koopstra CG, Halici H, De Roller GJ (eds) Archeologisch onderzoek op het NAM=tracé Munnekezijl-Saaksum te Aalsum, gemeente Zuidhorn (=ARC-publicaties 37). ARC bv, Groningen, pp 20-22
47. De Roller GJ (2002a) Archeobotanisch onderzoek. In: Koopstra CG (ed) Archeologisch onderzoek in de Bullepolder, gemeente Leeuwarden (=ARC-publicaties 52). ARC bv, Groningen, pp 55-60
48. De Roller GJ (2002b) Botanische macroresten. In: Niekus MJLTh, Huisman, MA (eds) Een huisterpje uit de Romeinse tijd in het veen-kleigebied. Een archeologische opgraving in het tracé van de stadsrondweg oost te Sneek, gemeente Sneek (fr.) (=ARCpublicaties 53). ARC bv, Groningen, pp 87-98
49. De Roller GJ (2002c) Botanisch materiaal. In: Th Niekus MJL (ed) Archeologisch onderzoek van een vroegmiddeleeuws terpje bij Sneek, gem. Sneek, Friesland (=ARC-publicaties 54). ARC bv, Groningen, pp 35-52
50. De Roller GJ (2002d) Botanisch materiaal en hout. In: Hielkema JB (ed) Archeologisch onderzoek bij de Boltastate in Harlingen, provincie Friesland (=ARC-publicaties 55). ARC bv, Groningen, pp 23-26
51. De Roller GJ, Korf G (2002) Archeobotanie. In: Koopstra CG (ed) Archeologisch onderzoek op de wierde van Baflo, provincie Groningen (=ARC-publicaties 47). ARC bv, Groningen, pp 25-36
52. Dieffenbacher-Krall AC (2007) Surface samples, taphonomy, representation. In: Elias AE (ed) Encyclopedia of Quaternary Science. Elsevier, Oxford, pp 2367-2374
53. Dijkema KS (1983) Use and management of mainland salt marshes and Halligen. In: Dijkema KS, Wolff WJ (eds) Flora and vegetation of the Wadden Sea islands and coastal areas. Balkema, Rotterdam, pp 302-322
54. Dijkema KS (1984) Northern Europe. In: Dijkema KS (ed) Salt marshes in Europe. European committee for the conservation of nature and natural resources, Strasbourg, pp 150-151
55. Dijkema KS (1987) Changes in salt marsh area in the Netherlands Wadden Sea after 1600. In: Huiskes AHL, Blom CWPM, Rozema J (eds) Vegetation between land and sea. Dr. W. Junk Publishers, Dordrecht/Boston/Lancaster, pp 42-49
56. Dijkema KS (1990) Salt and brackish marshes around the Baltic Sea and their adjacent parts of the North Sea: their vegetation and management. Biol Conserv 51:191-209
57. Doody JP (2004) 'Coastal squeeze'-an historical perspective. J Coast Conserv 10:129-138
58. Ellenberg H, Weber HE, Düll R, Wirth V, Werner W, Paulissen D (1991) Zeigerwerte von Pflanzen in Mitteleuropa. Scr Geobot 18:1-248
59. Esselink P (2000) Nature Management and Coastal Salt Marshes. Dissertation, Groningen University
60. Esselink P, Petersen J, Arens S, Bakker JP, Bunje J, Dijkema KS, Hecker N, Hellwig U, Jensen A-V, Kers AS, Körber P, Lammerts EJ, Stock M, Veeneklaas RM, Vreeken M, Wolters M (2009) Salt Marshes. Thematic Report No. 8. In: Marencic H and De Vlas J (eds) Quality Status Report 2009. Wadden Sea Ecosystem No. 25. Common Wadden Sea Secretariat, Trilateral Monitoring and Assessment Group, Wilhelmshaven
61. Gerrets DA (2010) Op de grens van land en water. Dissertation, Groningen University
62. Glenn EP, Brown JJ (1999) Salt tolerance and Crop Potential of Halophytes. Crit Rev Mar Sci 18:227-255
63. Hammer Ø, Harper DAT, Ryan PD (2001) PAST: Palaeontological statistics software package for education and data analysis. Palaeontol Electron 4
64. e eeuw (=BIAXiaal 237). BIAX Consult, Zaandam
65. Hänninen K, Den Ouden N, Van Rijn P, Vorst Y (2008) Constructiehout en houten voorwerpen. In: Nicolay JAW, Dijkstra J (eds) Een terp op de schop. Archeologisch onderzoek op het Oldehoofsterkerkhof te Leeuwarden (=ADC Monografie 3). ADC Archeoprojecten, Amersfoort, pp 191-210
66. Hennekens SM, Smits NAC, Schaminée JHJ (2010) Syn Bio Sys Nederland versie 2. Alterra, Wageningen
67. Huntley J (2012) Carex nutlet project. http://www.dur.ac.uk/j.p.huntley/ research_sites/carex-1.html. Accessed 05 April 2013
68. Jager HJ, Rintjema S (2011) De biodiversiteit van de Noord-Friese vastelandskust. Een overzicht van wat er tot dusverre bekend is. It Fryske Gea, Olterterp
69. Joenje W (1975) Landschap en plantengroei. In: Abrahamse J, Muntingh H (eds) Noord-Friesland Buitendijks. Landelijke Vereniging tot Behoud van de Waddenzee, Harlingen, pp 24-28
70. Joenje W (1982) Zeekralen. Waddenbulletin 17:5-7
71. Jones GEM (1991) Numerical analysis in archaeobotany. In:Van Zeist W, Wasylikowa K, Behre K-E (eds) Progress in Old World Palaeoethnobotany. Balkema, Rotterdam, pp 53-80
72. Knol E (1993) De Noord-Nederlandse kustlanden in de Vroege Middeleeuwen. Dissertation, VU University Amsterdam
73. König D (1983) Halligen. Waddenbulletin 18:185-189
74. Kooistra MJ, Kooistra LI, Van Rijn P, Sass-Klaassen U (2006) Woodlands of the past-the excavation of wetland woods at Zwolle-Stadshagen (the Netherlands): Reconstruction of the wetland wood in its environmental context. Netherl J Geosci 85:37-60
75. Körber-Grohne U (1967) Geobotanische Untersuchungen auf der Feddersen Wierde. Franz Steiner Verlag, Wiesbaden
76. Körber-Grohne U (1992) Studies in salt marsh vegetation and their relevance to the reconstruction of prehistoric plant communities. Rev Palaeobot Palynol 73:167-180
77. Kuijper WJ (2008) Molluskenonderzoek. In: Nicolay JAW, Dijkstra J (eds) Een terp op de schop. Archeologisch onderzoek op het Oldehoofsterkerkhof te Leeuwarden (=ADC Monografie 3). ADC Archeoprojecten, Amersfoort, pp 38-40
78. Maurer A (2013) Botanisch onderzoek aan de terp Arkum. In: Bakker M (ed) Op het spoor van de vroegste veenontginningen in Westergo. Het archeologisch onderzoek van een nederzetting uit de late ijzertijd en Romeinse tijd bij Arkum, Friesland. Master Thesis, Groningen University
79. Meier D (2004) Man and environment in the marsh area of Schleswig-Holstein from Roman until late Medieval times. Quat Int 112:55-69
80. Miola A, Favaretto S, Sostizzo I, Valentini G, Asioli A (2010) Holocene salt marsh plant communities in the North Adriatic coastal plain (Italy) as reflected by pollen, non-pollen palynomorphs and plant macrofossil analyses. Veget Hist Archaeobot 19:513-529
81. Mulder SA, Ufkes A (2007) Een archeologische opgraving op een afgevlakte terprand te Lutjelollum, gemeente Franekeradeel (Fr.)(=ARC-Publicaties 181). ARC bv, Groningen
82. Nicolay JAW (2010) Gedroogde mest. In: Nicolay JAW (ed) Terpbewoning in oostelijk Friesland. Twee opgravingen in het voormalige kweldergebied van Oostergo (=Groningen Archaeological Studies 10). Barkhuis publishing, Eelde, pp 163-165
83. Nieuwhof A (2006) Changing landscape and grazing: macroremains from the terp Peins-east, province of Friesland, the Netherlands. Veg Hist Archaeobot 15:125-136
84. Nieuwhof A (2012) Macrobotanische resten in de terp Peins-Oost. een onderzoek naar natuurlijke en antropogene vegetaties en vroege landbouw (=Grondsporen 11). Groninger Instituut voor Archeologie, Groningen
85. Nieuwhof A, Woldring H (2008) Botanische resten. In: Nieuwhof A (ed) De Leege Wier van Englum. Archeologisch onderzoek in het Reitdiepgebied (=Berichten van de Vereniging voor Terpenonderzoek 91). Vereniging van Terpenonderzoek, Groningen, pp 160-176
86. Oost AP, Hoekstra P, Wiersma A, Flemming B, Lammerts EJ, Pejrup M, Hofstede J, Van der Valk B, Kiden P, Bartholdy J, Van den Berg MW, De Vries S, Wang ZB (2012) Barrier island management: lessons from the past and directions for the future. Ocean Coast Manag 68:18-38
87. Out WA (2010) Hout. In: Tuinstra SJ, Van Malssen N (eds) Een archeologische opgraving op de locatie van twee archeologische monumenten aan het Oude Diep tussen Goutum en Wirdum, gemeente Leeuwarden (Fr) (=ARC-publicaties 210). ARC bv, Groningen, pp 95-103
88. Out WA, Kaaijk S (2010) Botanische macroresten. In: Tuinstra SJ, Van Malssen N (eds) Een archeologische opgraving op de locatie van twee archeologische monumenten aan het Oude Diep tussen Goutum enWirdum, gemeente Leeuwarden (Fr) (=ARC-publicaties 210). ARC bv, Groningen, pp 105-109
89. Pals JP (1999) Preliminary notes on crop plants and the natural and anthropogeneous vegetation. In: Besteman JC, Bos JM, Gerrets DA, Heidinga HA, De Koning J (eds) The excavations at Wijnaldum. Reports on Frisia in Roman and Medieval times. Balkema, Rotterdam, pp 139-149
90. Postma D (2010)... En zulks is de relatie tussen schoonheid en wanstaltigheid. De toepassingsmogelijkheden van zoden aan de hand van archeologische, historische en etnografische voorbeelden. Jaarversl Ver Terpenonderz 93:11-34
91. Rippon S (2000) The transformation of coastal wetlands. exploitation and management of marshland landscapes in north west Europe during the roman and medieval periods. Oxford University Press, Oxford
92. Runhaar J, Van Landuyt W, Groen CLG, Weeda EJ, Verloove F (2004) Herziening van de indeling in ecologische soortengroepen voor Nederland en Vlaanderen. Gorteria 30:12-26
93. Schaminée JHJ, Janssen JAM (2012) Geboeid door het verleden. Beschouwingen over historische ecologie. KNNV Uitgeverij, Zeist
94. Schaminée JHJ, Weeda EJ (2009) Natuur als nooit tevoren. Beschouwingen over natuurbeheer in Nederland. KNNV Uitgeverij, Zeist
95. Schaminée JHJ, Stortelder AHF, Westhoff V (1995a) De vegetatie van Nederland, vol 1. Opulus Press, Uppsala
96. Schaminée JHJ, Stortelder AHF, Westhoff V (1995b) De vegetatie van Nederland, vol 2. Opulus Press, Uppsala
97. Schaminée JHJ, Stortelder AHF, Weeda EJ (1996) De vegetatie van Nederland, vol 3. Opulus Press, Uppsala
98. Schaminée JHJ, Weeda EJ, Westhoff V (1998) De vegetatie van Nederland, vol 4. Opulus Press, Uppsala
99. Schaminée JHJ, Sýkora K, Smits N, Horsthuis M (2010) Veldgids plantengemeenschappen van Nederland. KNNV Uitgeverij, Zeist
100. Schepers M (2010) Botanische macroresten. In: Lenting JJ, Van Malssen N (eds) Een archeologische begeleiding (AB) van de aanleg van een 110kV kabelsleuf tussen Eemshaven en Winsum (Gr) (=ARCrapporten 2009-43). ARC bv, Groningen, pp 12-13
101. Schepers M (2012) Bodemmicromorfologisch onderzoek. In:Van Benthem A (ed) Haak om leeuwarden. vindplaats 1, Marssum It Aldlân (=ADC rapport 2523). ADC Archeoprojecten, Amersfoort, pp 75-79
102. Schepers M, Scheepens JF, Cappers RTJ, Van Tongeren OFR, Raemaekers DCM, Bekker RM (2013) An objective method based on assemblages of subfossil plant macro-remains to reconstruct past natural vegetation: a case study at Swifterbant, The Netherlands. Veget Hist Archaeobot 22:243-255
103. Schoute JFTh (1984) Vegetation horizons and related phenomena. A palaeoecological-micromorphological study in the younger coastal Holocene of the northern Netherlands (Schildmeer area). Dissertation, VU University Amsterdam
104. Sissingh G (1950) Onkruid-Associaties in Nederland. Dissertation, Wageningen University
105. Stortelder AHF, Schaminée JHJ, Hommel PWFM (1999) De vegetatie van Nederland, vol 5. Opulus Press, Uppsala
106. Ter Braak CJF, Šmilauer P (2002) CANOCO reference manual and Cano Draw for Windows user's guide: software for canonical community ordination (version 4.5). Microcomputer Power, Ithaca, New York
107. Thasing S, Van Klink R, Schepers M, Cappers RTJ, Brüning EBE (2012) Kevers en hun potentie voor onderzoek in het terpengebied. Paleoaktueel 23:111-118
108. Tomlinson P (1985) An aid to the identification of fossil buds, bud-scales and catkin-bracts of British trees and shrubs. Circaea 3:45-130
109. Tuinstra SJ, Van Malssen N (2010) Een archeologische opgraving op de locatie van twee archeologische monumenten aan het Oude Diep tussen Goutum en Wirdum, gemeente Leeuwarden (Fr) (=ARCpublicaties 210). ARC bv, Groningen
110. Van der Meijden R (2005) Heukels' Flora van Nederland. Wolters-Noordhoff, Groningen/Houten
111. Van der Veen M, Fieller N (1982) Sampling seeds. J Archaeol Sci 9 (3):287-298
112. Van Dijk J, Bouman MTIJ, Moolhuizen C, Bos JAA (2011) De voedseleconomie vanaf de Midden-IJzertijd tot en met de Late Middeleeuwen. In: Dijkstra J, Zuidhoff FS (eds) Kansen op de kwelder (=ADC Monografie 10). ADC Archaeoprojecten, Amersfoort, pp 109-130
113. Van Giffen AE (1932) Mededeeling omtrent het systematisch onderzoek, verricht in de jaren 1928, 1929 en 1930. Jaarversl Ver Terpenonderz 13-15:16-46
114. Van Gijn AL, Waterbolk HT (1984) The colonization of the salt marshes of Friesland and Groningen: the possibilities of a transhumant prelude. Palaeohist 26:101-122
115. Van Ginkel E, Verhart L (2009) Onder onze voeten. De archeologie van Nederland. Bert Bakker, Amsterdam
116. e eeuw te Beetgumermolen (Fr.)(=BIAXiaal 229). BIAX Consult, Zaandam
117. Van Haaster H (2006a) Voedingsgewoonten enmilieuomstandigheden op en rond een vroeg-middeleeuwse nederzetting bij Tzummarum (Fr.)(=BIAXiaal 281). BIAX Consult, Zaandam
118. Van Haaster H (2006b) Voedingsgewoonten en milieuomstandigheden op en rond een middeleeuwse vindplaats aan de Kimswerderlaan bij Zürich (Fr.) alsmede enkele archeobotanische waarnemingen op de locatie Hegewiersterfjild (=BIAXiaal 282). BIAX Consult, Zaandam
119. Van Haaster H (2008) Archaeobotanica uit's-Hertogenbosch. Barkhuis, Eelde
120. Van Haaster H, Brinkkemper O (1995) RADAR, a relational archaeobotanical database for advanced research. Veget Hist Archaeobot 4:117-125
121. Van Haaster H, Brinkhuizen D, Van Rijn P, Zeiler JT (2003) Plantaardige en dierlijke resten uit enkele 13e-eeuwse ophogingslagen in Dokkum (=BIAXiaal 153). BIAX Consult, Zaandam
122. Van Smeerdijk D, Pals JP, Van Geel B, Van Bennekom J (2011) Mens en landschap in middeleeuws Diemen. In: Blok H, Krook W, Van Reenen P (eds) Diemen in het land van Amstel. De Bataafsche Leeuw, Amsterdam, pp 351-366
123. Van Zeist W (1974) Palaeobotanical studies in the coastal area. Palaeohist 16:223-371
124. Van Zeist W (1988a) Archeobotanisch onderzoek van Oldeboorn. In: Bierma M, Clason AT, Kramer E, De Langen GJ (eds) Terpen en wierden in het Fries-Groningse kustgebied. Wolters-Noordhoff/ Forsten, Groningen, pp 190-195
125. Van Zeist W (1988b) Botanical evidence of relations between the sand and clay districts of the north off the Netherlands in medieval times. In: Küster H (ed) Der prähistorische Mensch und seine Umwelt. Festschrift für Udelgard Körber-Grohne. Konrad Theiss Verlag, Stuttgart, pp 381-387
126. Van Zeist W (1989) Plant remains from a Middle Iron Age coastal marsh site near Middelstum. An intriguing cereal grain find. Helinium 28:103-116
127. Van Zeist W, Van Hoorn TC, Bottema S, Woldring H (1976) An agricultural experiment in the unprotected salt marsh. Palaeohist 18:111-153
128. Van Zeist W, Cappers RTJ, Neef R, During H (1987) A palaeobotanical investigation of medieval occupation deposits in Leeuwarden, the Netherlands. Proc K Ned Akad Wet 90:371-426
129. Van't Veer R, Van Geel B, Pals JP, Van Smeerdijk D (2000) Fossiele plantengemeenschappen als referentie voor moderne moerasontwikkeling. In: Schaminée JHJ, Van't Veer R (eds) 100 jaar op de knieën. De geschiedenis van de plantensociologie in Nederland. Opulus Press, Noordwolde, pp 174-189
130. Veeneklaas RM, Dijkema KS, Hecker N, Bakker JP (2013) Spatiotemporal dynamics on the invasive plant species Elytrigia atherica on natural salt marshes. Appl Veg Sci 16:205-216
131. Verbruggen F (2012) Archeobotanisch onderzoek. In: Van Benthem A (ed) Haak om leeuwarden. vindplaats 1, Marssum It Aldlân (=ADC rapport 2523). ADC Archeoprojecten, Amersfoort, pp 42-53
132. Verhoeven J, Van Vierssen W, Janssen Duijghuijzen G, Scheperboer G (1978) Flora en fauna in de brakke ringdobben op de Friese kwelder. Waddenbulletin 13:567-572
133. Vrede F (2010) De cultuurgewassen en wilde planten. In: Huis in't Veld J (ed) Wonen op een huiswierde in de late middeleeuwen en nieuwe tijd. archeologisch onderzoek in de toekomstige nieuwbouwwijk de held III te Groningen. Stichting Monument en Materiaal/Gemeente Groningen, Dienst RO/EZ, Groningen, pp 81-84
134. Westerhoff R (1871) Over boonen, vlas en haver uit onze terpen of wierden. Een eerste kleine bijdrage tot de flora dezer merkwaardige heuvelen. Bijdr Geschied Oudheidkd Inzonderheid Prov Groningen 8:318-331
135. Wheeler BD, Proctor MCF (2000) Ecological gradients, subdivisions and terminology of north-west European mires. J Ecol 88:187-203
136. Wiersma AP, Oost AP, Van den Berg MW, Vos PC, Marges V, De Vries S (2009) Geomorphology. Thematic Report No. 9. In:Marencic H and De Vlas J (eds) Quality Status Report 2009. Wadden Sea Ecosystem No. 25. Common Wadden Sea Secretariat, Trilateral Monitoring and Assessment Group, Wilhelmshaven
137. Willerding U (1979) Paläo-Ethnobotanische Untersuchungen über die Entwicklung von Pflanzengesellschaften. In: Willmans O, Tüxen R (eds) Werden und Vergehen von Pflanzengesellschaften. Cramer, Vaduz, pp 61-109
138. Woldring H, Kleine E (2008) Pollenanalyse van de mestlagen: aanwijzingen van de intensivering van de begrazing in de Romeinse tijd. In: Nicolay JAW, Dijkstra J (eds) Een terp op de schop. Archeologisch onderzoek op het Oldehoofsterkerkhof te Leeuwarden (=ADC Monografie 3). ADC Archeoprojecten, Amersfoort, pp 259-267