Tacitisme in Holland: De Annales et Historiae de rebus Belgicis van Hugo de Groot

Zeventiende Eeuw

Volumn 20, Issue 2, 2004, Pages 240-263

  Waszink, Jan ^a  

^a NONE

Author keywords

[No Author keywords available]

Indexed keywords

EID: 67650895675     PISSN: 0921142X     EISSN: None     Source Type: Journal    
DOI: None     Document Type: Article

References (69)

1. Ik heb de uitgave Hugonis Grotii Annales et Historiae de rebus Belgicis, Amsterdam (Blaeu) 1658 gebruikt. Over de AH is nog relatief weinig secundaire literatuur. De belangrijkste publicaties zijn:J.C.G. Boot, 'Hugo Grotius et Cornelius Tacitus', in:Verst. & Meded. van de K.A.W.afd. Letterkunde, 2e reeks dl 12, 1883
2. H.C.A. Muller, Hugo de Groot's Annates et Historiae, diss. Utrecht 1919
3. J. Bell, Hugo Grotius historian, diss. Columbia University 1973
4. E. Haitsma Mulier, 'Willem van Oranje in de historiografie van de zeventiende eeuw', in: id. en A. Janssen (eds.), Willem van Oranje in de Historie, Utrecht 1984, p. 36-7
5. id., 'Grotius, Hooft and the Writing of History in the Dutch Republic', in: A.C. Duke en C.A.Tamse (eds.), Clio's Mirror (Britain and the Netherlands 8, 1985), p. 55-72
6. C. Ridderikhoff, 'Een aristocratische geschiedenis van de Opstand: Grotius' Annales et Historiae de rebus Belgicis', in: De Zeventiende Eeuw 10 (1994), p. 277-291
7. C.L. Heesakkers,'Grotius als geschiedsschrijver', in: Het Delfts Orakel. Hugo de Groot, Delft 1983, p. 103-110
8. A. Janssen, 'Grotius als Geschichtsschreiber', in: The World of Hugo Grotius, Amsterdam 1984, p. 161-178
9. J.D.M. Cornelissen, 'Hugo de Groot's Annates et Historiae op den Index', in: Meded. Ned. Hist. Inst. Rome 8 (1928), p. 161-172
10. Een positief algemeen oordeel over het werk in E. Fueter, Geschichte der Neuereren Historiographie, München en Berlijn 1911-1936, p 243
11. Te verschijnen in in LIAS (2005)
12. zie S. Kinser, The works of Jacqucs-Augustc De Thou, Den Haag 1966. Over Grotius en De Thou zie hieronder
13. Grotius, The Antiquity § 6.7
14. Ridderikhoff, 'Aristocratische geschiedenis', p. 285, helaas zonder bron. De commissie zou hebben bestaan uit doctor Dirck Das uit Amsterdam en de Dordtse raad Paulus van Asperen
15. Hij had al tweemaal 300 pond gekregen (Ridderikhoff,'Aristocratische geschiedenis', p. 281, 282)
16. Met I pond moet bedoeld worden I pond Hollands = 1 gulden; zie H. Grotius, The Antiquity of the Batavian Republic, Edd. J. Waszink et al., Assen 2000, Intr. p. 6 n. 10
17. Vergelijk het geval van Meterens geschiedenis van de Opstand, waarvan de publicatie ernstig werd gehinderd door de Staten en aan banden gelegd, vanwege onwelgevallige informatie over de inrichting van de Republiek; zie A.Jansen, 'A 'Trias Historica' on the revolt of the Netherlands. Emanuel van Meteren, Pieter Bor and Everhard van Reyd as exponents of contemporary historiography', in: A.C. Duke en C.A.Tamse (eds.), Clio's Mirror (Britain and the Netherlands 8, 1985), p. 9-30. Ridderikhof ziet een verband tussen dat geval en het ontstaan van Grotius' plan voor de AH
18. H. Nellen, Hugo de Groot (1583-1645). De loopbaan ran een geleerd staatsman,Weesp 1985, p. 22
19. Moderne editie: H. Grotius, Ordinum Hollandiae ac Westfrisiae Pietas (1613). Critical edition with English translation and commentary by E. Rabbie, Leiden 1995
20. Voor Grotius' correspondentie met DeThou, zie ep. 8, 15, 19, 20, 22, 24, 26, 27, 83, 109, 128, 195, 315, 403, 409, 414 (Briefwissseling vol. 1)
21. zie ook A. Nelson, 'Hugo Grotius. Quelques observations sur ses débuts comme philologue, sur ses études de droit romain et sur ses relations avec J.-A de Thou, historiën et président au Parlement de Paris', in: Kungl. Humanistiska Vetenskapssamfundet i Uppsala, Årsbok 1952, p. 33-63
22. Muller, Hugo de Groot's Annates et Historine,p. 83-135
23. Bell, Grotius Historian, p. 156-157
24. Zie bijv. J. Brouwers, 'Tacitus over taak en inhoud van de historiografie', in: Lampas 7 (1974), p. 351
25. Ep.Att. 2, 1, 2 en Hirtius, praef. tot Caes. BG, 8
26. Zie voor het 'exemplarische' en het 'deliberatieve' gebruik van geschiedenis bijv. Lipsius, Politica § 1.9
27. Bijv. Briefwisseling I 44, 49 ('ego quidem paene totus in foro sum')
28. zie ook S. Dresden, Beeld van een verbannen intellectueel: Hugo de Groot, Amsterdam 1983, p. 13-15
29. en Nellen, Hugo de Groot, p. 17-18
30. Voor het toenmalige beeld vanTacitus zie bijv. Lipius' invloedrijke formulering in J. Lipsius, Politica. Six Books of Politics or Political Instruction, ed. J. Waszink, Assen 2004, Dibliotheca Latinitatis Novae, p. 94-5
31. Over het zestiende- en zeventiende-eeuwse Tacitisme en verwante stilistische en politieke onderwerpen is een aanzienlijke hoeveelheid literatuur, bijv. J.D.M. Comelissen, 'Hooft enTacitus. Bijdrage tot de kennis van de vaderlandse geschiedenis in de eerste helft der zeventiende eeuw', in: id., De eendracht van het land. Cultuurhistorische studies over Nederland in de zestiende en zeventiende eeuw, Amsterdam 1987
32. K. Schellhase, Tacitus in Renaissance Political Thought, Chicago 1960
33. E. Etter, Tacitus in der Geistesgeschichte des 16. und 17. Jahrhunderts, Bazel en Stuttgart 1966
34. M. Croll, Style, Rhetoric and Rhythm. Essays by Atoms W.Croll, ed. by J.Max Patrick and R. Evans, Princeton 1966
35. J.Jehasse, La Renaissance de la Critique, Saint-Etienne 1976
36. M. Fumaroli, L'Age de l'Eloqucnce. Rhétorique et 'res literaria' de la Renaissance au seuil de l'époque classique, Genève 1980
37. C. Mouchel, Cicéron et Sénèque dans la rhétorique de la Renaissance (Ars Rhetorica 3), Marburg 1990
38. M. Morford, 'Tacitean Prudentia and Lipsius', in:T. Luce & A. Woodman (eds.), Tacitus and the Tacitean tradition, Princeton 1993. P 129-151
39. R.Tuck, Philosophy & Government, Cambridge 1993
40. J. Jansen, Brevitas. Beschouwingen over de beknoptheid van vorm en stijl in de Renaissance, Hilversum 1995
41. Voor een geschiedenis van de Tacitus-receptie, zie de bibliografieën van Etter en van A. Momigliano, 'The first political commentary on Tacitus', in: Journal of Roman Studies 37 (1947), p. 91-101
42. Campanella, Articuli Prophetales. Geciteerd uit A. Ingegno, 'New philosophy of nature', in: C. Schmitt en Q. Skinner (eds.), The Cambridge History of Renaissance Philosophy, Cambridge 1988-1992, p. 259, n. 16
43. Voor Machiavellisme en raison d'état zie onder meer M. Stolleis, Arcana Imperii und Ratio Status, Göttingen 1980
44. E. Haitsma Muiier, Het Nederlandse gezicht van Machiarelli. Twee en een halve eeuw interpretatie 1550-1800, Hilversum 1989
45. M. Viroli, From Politics to Reason of Stale, Cambridge 1992
46. Zie bijv. H. Höpfl,'Orthodoxy and reason of State', in: History of Political Thought, vol. 23.2 (2002), p. 211-237
47. M. van Gelderen, 'Holland und das Preussentum: Justus Lipsius zuischen niederländischem Aufstand und brandenburg-preussischem Absolutismus', in: Zeitschrift für historische Forschung 23 (1996), p. 29-56
48. H.Wansink, Politieke wetenschappen aan de Leidse Universiteit 1575-± 1650, Utrecht 1981
49. Waszink 'Introduction' § 4.3.7 in: Lipsius, Politica
50. Grotius schetst de gevaren van een kerkscheuring, met name voor de staat, en concludeert (p. 53):'Aan d'ander zijde/ indien men amplecteert de Christelijcke Moderatie ende wel ghelimiteerde Tolerantie, soo sullen wij eerst bekomen dat ons in dese koortse meest noodich is/ namelijck rust ende stilte: alle leeringen strijdende met het algemeene Gheloove der Gereformeerde kercken/ sullen met eendracht uyt de kercken geweert werden. De kercken-dienaren alles nae-latende dat tot verbitteringe soude mogen strecken/ sullen van tijdt tot tijdt ghedisponeert werden tot betere vrundschap etc. (...)'. Zie ook J. Israel, The Dutch Republic, Oxford 1995, p. 430
51. A. Eyffinger en B.Vermeulen, Hugo de Groot. Denken over oorlog en vrede, Baarn 1991, p. 25-26. Impliciet is deze afwijzing ook te vinden in De Antiqnitate. Toen de Congregatie voor de Index van verboden boeken in Rome in 1659 de AH bestudeerde, merkte men overigens direct een verband met Lipsius' ideeën over staat en godsdienst op:zie Cornelissen, 'Hugo de Groot's AH op den Index', p. 165
52. Bijv. Annales IV, p. 85
53. Als voorbeeld hiervan kan de discussie dienen of Grotius' beeld van Oranje nu positief of negatief is; zie Haitsma Mulier,'Willem van Oranje in de historiografie', p. 36, en de noot aldaar. De Nederlandse vertaling van de AH door Joan Goris uit 1681 geeft de Taciteïsche stijl niet duidelijk weer, waardoor deze vertaling voor een verantwoorde interpretatie van de AH in feite niet goed bruikbaar is
54. In De Antiquitate en in De Republica Emendanda (zie ed. A. Eyffinger e.a. in Grotiana, new series vol. 5, 1984, p. 3-135 (een in Grotius' tijd ongepubliceerd gebleven verbeteringsvoorstel voor de staatsinrichting van de jonge republiek) worden strikt juridische rechtvaardigingen van de Opstand gegeven. In de AH is echter niet zozeer de rechtvaardiging van de opstand tegen de vorst aan de orde, maar meer de beschrijving en historische analyse van de opeenvolgende gebeurtenissen. Legalistische rechtvaardiging (van het ontstaan) en realistische beschrijving (van de voortgang) sluiten elkaar echter geenszins uit
55. Aan de basis hiervan kan men de in de zestiende eeuw ontstane opvatting zien van de staat als 'een instelling die noch intern noch extern aan een hoger gezag onderworpen is. Deze notie van de staatssouvereiniteit brengt sommige denkers tot de opvatting dat de staat een autark organisme is, dat -als hoogste bron van recht- zelf niet aan rechtsregels onderworpen is, en zich slechts heeft te bekommeren om zijn eigenbelang en voortbestaan' (Eyffinger en Vermeulen, Hugo de Groot. Denken over oorlog en vrede, p. 25)
56. Bedoeld is waarschijnlijk Ferrante (Ferdinando) Farnese, 1543-1606, bisschop van Parma
57. Zie Historiae II, p. 168-170 en de korte schets bij Parma's introductie in Annates III, p. 61
58. Zie over hem bijvoorbeeldViroli, From Politics to Reason of State, p. 178-200
59. Over politieke theorieën en de Opstand, zie bijvoorbeeld, N. Mout, Plakkaat van Verlatinge 1581, Den Haag 1979
60. id., 'Van arm vaderland tot eendrachtige republiek. De rol van politieke theorieën in de Nederlandse Opstand', in: Bijdragen en Mededelingen betreffende de Geschiedenis der Nederlanden 101 (1986),p. 345-365
61. M. van Gelderen, Op zoek naar de Republiek. Politiek denken tijdens de Nederlandse Opstand (1555-1590), Hilversum 1991
62. id., The Dutch Revolt, Cambridge 1993
63. K. Sharpe en P. Lake (eds.), Culture and Politics in Early Stuart England, Basingstoke 1994
64. Deze strijdvraag blijft decennialang een gevoelige kwestie en nauw verbonden met de Bestandstwisten. Een vroeg voorbeeld is het voorval uit het beleg van Leiden waarin stadssecretaris Jan van Hout de predikant A.J.Taling met een pistool van de preekstoel dreigt 'af te lichten' omdat deze het religionis ergo verdedigde (zie G. Kalff, Geschiedenis der Nederlandse Letterkunde III, Groningen 1907, p. 417-118
65. R. Bremmer, 'Het beleg en ontzet van Leiden (1574): een venster op de opstand', in: Ned. Archief voor Kerkgesch. 47 (1965), p. 177)
66. een laat voorbeeldVondels hekeldicht (met contemporaine bijlagen en noten) uit 1630, 'Haec Libertatis Ergo. Papieren Geld geoffert op het autaer van de HollandscheVryheyd', (in: De werken van Vondel II, ed. C. de Vooys, Amsterdam 1929, p. 329-333)
67. Hieruit spreken de gevoeligheid van de kwestie en de nauwe verbinding met het conflict rond Arminius en Gomarus en de partijdigheden van de Bestandstwisten. In de negentiendeeeuwse geschiedschrijving over de Opstand speelt de kwestie opnieuw een voorname rol.Verg. ook L. Rogier, Eenheid en Scheiding, Utrecht 1968, p. 103-108
68. H. Klink, Opstand, politiek en religie bij Willem van Oranje, 1559-1568. Een thematische biografie, Heerenveen 1997
69. H. van Nierop, 'De troon van Alva. Over de interpretatie van de Nederlandse Opstand', in: Bijdr. & Meded.betr.de Gesch. der Ned. 110 (1995), p.205-223