The selectivity of stayers: A reconstruction of the social position of German migrants in Rotterdam (1870-1885);De selectiviteit van blijvers: Een reconstructie van de sociale positie van Duitse migranten in Rotterdam (1870-1885)

Tijdschrift voor Sociale en Economische Geschiedenis

Volumn 1, Issue 1, 2004, Pages 92-115

  Lucassen, Leo ^a,b  

^a UNIVERSITY OF AMSTERDAM   (Netherlands)

^b Opleiding Geschiedenis Archeologie en Regiostudies   (Netherlands)

Author keywords

[No Author keywords available]

Indexed keywords

EID: 61049314864     PISSN: 15721701     EISSN: None     Source Type: Journal    
DOI: 10.18352/tseg.826     Document Type: Review

References (68)

1. Historische Steekproef Nederlandse bevolking (HSN). Dataset project Determinanten van het Vestigingsproces van Immigranten en hun nakomelingen in Nederland (DVI), release DUC1G1.04, midnr 304016. Voor meer informatie over de HSN, zie www.iisg.nl/-hsn.. (14 mei 2004) Het betreft hier een van de tien databases die tot stand zijn gekomen in het kader van het door de auteur aan de Universiteit van Amsterdam geleide NWO-Pionierproject 'De determinanten van het vestigingsproces van Immigranten in Nederland, 1860-1960'. Deze databases zijn gemaakt met behulp van de Historische Steekproef Nederland (HSN) en worden bewaard op het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG). Alle daarin opgenomen migranten hebben een eigen uniek persoonsnummer (midnr). Voor de achtergronden van het pionierproject raadplege men de website www. hum.uva.nl/pion-imm/ (14 mei 2004).
2. Gemeentearchief Rotterdam (GAR), Nieuw Stadsarchief (NSA), Financiën, inv. nr. 443.01, deel 3035, folio 144.
3. Louis Chevalier, Classes laborieuses et classes dangereuses à Paris, pendant la première moitié du XIX siècle (Parijs 1978);
4. Oscar Handlin, The uprooted: the epicstory of the great migrations that made the American people (Boston 1951)
5. en P.J. Bouman en W.H. Bouman, Degroei van de grate werkstad: een Studie over de bevolking van Rotterdam (Assen 1952).
6. Zie onder meer Stephan Thernstrom, The other Bostonians. Poverty and progress in the American metropolis, 1880-1970 (Cambridge Mass. 1973)
7. en Leslie Page Moch, Moving Europeans. Migration in Western Europe since 1650 (Bloomington 2003).
8. William H. Sewell, Structure and mobility. The men and women of Marseille, 1820-1870 (Cambridge 1985).
9. Zie ook Leo Lucassen en Wim Willems, 'Lokale geschiedenis in beweging: een inleiding', in: Tijdschrifi voor Sociale Geschiedenis 26 (2000) nr. 1 237-244.
10. Sewell, Structure and mobility, 257
11. zie ook 210-212.
12. Pim Kooij en Paul van de Laar, 'Migratie en Nederlandse steden', in: Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis 26 (2000) no. 4 245-260. De reconstructie van Van Dijk laat op dit punt namelijk veel te wensen over, aangezien ook hij geen systematisch nominaal onderzoek naar de relatie tussen beroepstitels en welstand heeft gedaan.
13. Voor de negentiende eeuw is daar recentelijk Verandering in gekomen door de grondige Studie van Marlou Schrover over Utrecht: Een kolonie van Duitsers. Groepsvorming onder Duitse Immigranten in Utrecht in de negentiende eeuw (Amsterdam 2002).
14. Voor de vroegmoderne periode vormen de volgende studies een uitzondering op de regel: Jan Lucassen, Naar de kusten van de Noordzee. Trekarbeid in Europees perspektief 1600-1900 (Gouda, 1984);
15. Ronald Rommes, Oost, west, Utrecht best? Driehonderd jaar migratie en migranten in de stad Utrecht (begin 16e-begin 19e eeuw) (Amsterdam 1998)
16. en Erika Kuijpers, 'Een zeventiende-eeuwse migrantenkerk. De lutheranen in Amsterdam", in: Leo Lucassen (ed.), Amsterdammer worden. Migranten, hun organisaties en inburgering, 1600-2000 (Amsterdam: Amsterdam 2004) 39-59.
17. Voor een recent kwantitatief overzicht van de vroegmoderne Nederlandse migratiegeschiedenis zie: Jan Lucassen, Immigranten in Holland 1600-1800. Een kwantitatieve benadering (working paper nr. 3 van het Centrum voor de Geschiedenis van Migranten, Amsterdam 2002).
18. Jelle van Lottum, 'Nieuwkomers in Nederland in de eerste helft van de negentiende eeuw', in: Tijdschrifi voor Sociale Geschiedenis 29 (2003) nr. 3 257-280;
19. Harm Kaal en Jelle van Lottum, 'Duitse warmoezeniers in Watergraafsmeer in de 18e en 19e eeuw', in: Holland 35 (2003) nr. 4 263-276.
20. Zie ook Jan Lucassen, 'Tijdelijke of permanente vestiging van Duitsers in Holland', in: Holland 27 (1995) 254-262.
21. Over de Duitse winkeliers zie recentelijk Hannelore Oberpenning, Migration und Fernhandel im Tödden-System: Wanderhändler aus dem nördlichen Münsterland im mittleren und nördlichen Europa des 18. und 19. Jahrhunderts (Osnabrück 1996)
22. en Marlou Schrover, 'Potverkopers, vijlenkappers, winkeliers en stukadoors. Nichevorming onder Duitse migranten in de negentiende-eeuwse stad Utrecht', in: Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis 26 (2000) nr. 4 281-305.
23. Nelleke Manneke, 'Readies van Rotterdamse burgers op de migratie rond 1900', in: Paul van de Laar e.a. (eds.), Vier eeuwen migratie. Bestemming Rotterdam (Rotterdam 1998) 172-187;
24. Heinz Schmitz, 'Discriminatie of integratie van Duitsers in het negentiendeeeuwse Rotterdam? Een verkenning', in: Paul van de Laar e.a. (eds.), Vier eeuwen migratie. Bestemming Rotterdam (Rotterdam, 1998) 124-145;
25. Jan Bank, 'De Duitse herkomst van een katholieke elite in Amsterdam', in: Leo Lucassen (ed.), Amsterdammer worden. Migranten, hun organisaties en inburgering, 1600-2000 (Amsterdam 2004) 111-126.
26. Henk van Dijk, Rotterdam, 1810-1880: aspecten van een stedelijke samenleving (Schiedam 1976) 235 en 225.
27. Ad Knotter, Economische transformatie en stedelijke arbeidsmarkt. Amsterdam in de tweede helft van de negentiende eeuw (Zwolle 1991) 16, 43-47, 100-102 en 241-242.
28. Over het vreemdelingenregister zie: Leo Lucassen, 'Het einde van een migratieregime: buitenlanders in Holland gedurende de 19e eeuw', Holland 33 (2001) nr. 3 190-211
29. en Louk Pöckling en Marlou Schrover, 'Registers van verstrekte en geweigerde reis- en verblijfpassen (1849-1923)', in: Marlou Schrover (ed.), Bronnen betreffende de registratie van vreemdelingen in Nederland in de negentiende en twintigste eeuw (Den Haag 2002) 35-68.
30. Knotter is overigens betrekkelijk vaag over zijn onderzoek in de vreemdelingenregisters. Met betrekking tot Duitse metselaars spreekt hij in noot 30 op p. 317 over 'onderzoek in de politieregisters' en waar het gaat om de Duitse bakkers verwijst hij naar een steekproef uit het vreemdelingenregister van 1853 door: J. Burger en P. Berntsen, 'De Duitse immigratie naar Amsterdam in de negentiende eeuw', in: Ons Amsterdam 38 (1986) nr. 3 59-64.
31. Schrover. Een kolonie van Duitsers.
32. Henk Delger, 'Chancen in Rotterdam. Eine Untersuchung der sozialen Mobilität zweier deutscher Migrantengruppen (1870-1879 und 1920-1929)', in: Angelika Eder (ed.), "Wir sind auch da!" Über das Leben von und mit Migranten in europäischen Grossstädten (Hamburg 2003) 47-72.
33. Zie noot 2.
34. Schrover, Een kolonie van Duitsers, 190.
35. Jacques Giele en Jan van Oenen, 'De sociale structuur van de Nederlandse samenleving rond 1850', in: Mededelingenblad. Orgaan van de Nederlandse vereniging tot beoefening van sociale geschiedenis 45 (1974) 2-32.
36. Delger, 'Chancen in Rotterdam', 62.
37. Van Dijk, Rotterdam, 132-133;
38. Henk Visscher, Rotterdammers op de trappen der historie: een onderzoek naar de sociale mobiliteit van gezinshoofden in Rotterdam rond 1880 (Rotterdam 1997). Hoewel beiden een indeling in vijf klassen gebruiken, wijken de criteria enigszins af.
39. Zie onder meer Giele en Van Oenen, 'De sociale structuur'; Jan Lucassen en Theo van Tijn, 'Nogmaals sociale stratificatie', in: Tijdschrifi voor Sociale Geschiedenis 2 (1976) 74-91;
40. Boudien de Vries, Electoraat en elite. Sociale structuur en sociale mobiliteit in Amsterdam 1850-1895 (Amsterdam 1986).
41. Nieuwe benaderingen vinden we bij: Marco H.D. van Leeuwen, Ineke Maas en Andrew Miles, HISCO: historical international standard classification of occupations (Leuven 2002)
42. en Ineke Maas en Marco van Leeuwen, 'Industrialization and intergenerational mobility in Sweden', in: Acta Sociological Scandinavian Review of Sociology 45 (2002) nr. 3 179-194.
43. GAR, NSA, Financiën, 443.01.
44. Zie hierover recentelijk: Jan Kok, Kees Mandemakers en Henk Wals, '"Toen scharrelde ze met haar zoodje naar een derde-achterkamer." Verhuizen als bestaansstrategie. Amsterdam 1890-1940', in: Tijdschriß voor Sociale Geschiedenis 29 (2003) nr. 3 333-360.
45. De Nijs, In veilige haven, 57.
46. Schmitz, 'Discriminatie of integratie van Duitsers', 129.
47. Delger, 'Chancen in Rotterdam'; Clé Lesger, Leo Lucassen en Marlou Schrover, 'Is there life outside the migrant network? German immigrants in XIXth century Netherlands and the need for a more balanced migration typology', in: Annales de Démographie Historique (2002) nr. 2, 29-50.
48. Zie ook Kok, Mandemakers en Wals, 'Toen scharrelde ze met haar zoodje'.
49. GAR, NSA Financiën, 443.01, inv. nr. 3035, folio 144.
50. Berekend op grond van de Volkstellingen van 1879 en 1889.
51. N.L. Prak, 'Klein behuisd. De wooncultuur van arbeiders in de 19e eeuw', in: P. Klep (ed.), Wonen in het verleden, 17e-2oe eeuw (Amsterdam 1987) 249-285.
52. Theo van Tijn, Twintigjaren Amsterdam. De maatschappelijke ontwikkeling van de hoofdstad van dejaren '50 der vorige eeuw tot 187 (Amsterdam, 1965) 115-116.
53. Visscher, Rotterdammers op de trappen der historie, 52-55.
54. De Vries, Electoraat en elite, 31.
55. Significant op 0,1 procentsniveau (chi-kwadraat is 10,76).
56. Van wie vier vrouwen (winkelierster).
57. Boekhouder en commissionair.
58. Van wie één vrouw (tapster).
59. Drie barbiers, een barbierster en een beestensnijder.
60. Lesger, Lucassen en Schrover, 'Is there life'.
61. Op grond van GAR, NSA, Financiën, 443.01, inv. nr.'s 1051 en 4052. In totaal komen hier 12.190 verschilfende adressen in voor met de bijbehorende huurwaarde.
62. Giele en Van Oenen, 'De sociale structuur'.
63. Delger, 'Chancen'. Een zelfde beeld schetst Panikos Panayi voor Engeland: German immigrants in Britain during the 19th century, 1815-1914 (Oxford 1995).
64. Zie bijvoorbeeld Knotter, Economische transformatie;
65. Manneke, 'Reacties van Rotterdamse burgers op de migratie rond 1900'
66. en Martin Bossenbroek, Volk voor Indië: de werving van Europese militairen voor de Nederlandse koloniale dienst 1814-1909 (Amsterdam 1992).
67. Zie hierover met name Schrover, Een kolonie van Duitsers.
68. Over die transitie zie: Paul van de Laar, Stad vanformaat:geschiedenis van Rotterdam in de negentiende en twintigste eeuw (Zwolle 2000).