The carpenter, the printer and the genesis of the European knowledge economy. On the price and the supply of knowledge before the Industrial Revolution;De timmerman, de boekdrukker en het ontstaan van de Europese kenniseconomie: Over de prijs en het aanbod van kennis vóór de Industriële Revolutie

Tijdschrift voor Sociale en Economische Geschiedenis

Volumn 2, Issue 1, 2005, Pages 105-120

  Van Zanden, Jan Luiten ^a  

^a NONE

Author keywords

[No Author keywords available]

Indexed keywords

EID: 58149342610     PISSN: 15721701     EISSN: None     Source Type: Journal    
DOI: 10.18352/tseg.716     Document Type: Article

References (37)

1. Klassieke uiteenzettingen van dit vraagstuk zijn naruurlijk Adam Smith, An Inquiry into the Wealth of Nations (Harmondsworth 1976, oorspronkelijke uitgave 1776)
2. Het meest uitgesproken voorbeeld van deze herwaardering van de periode voor 1750 is misschien wel Jan de Vries en Ad van der Woude, The first modern economy: success, failure, and perseverance of the Dutch economy, 1500-1815 (Cambridge 1997);
3. zie de discussie in J.L. van Zanden, 'The 'revolt of the early modernists' and the 'first modern economy': an assessment', in: The Economic History Review LV (2002) 619-41.
4. Het meest spraakmakende boek: K. Pomeranz, The Great Divergence. China, Europe and the Making of the Modern World Economy (Princeton 2000);
5. vgl. tevens A. Gunder Frank, Reorient: global economy in the Asian Age (Berkeley 1998)
6. en R. Bin Wong, China Transformed: Historical Change and the Limits of European Experience (Ithaca 1997).
7. Een beknopte samenvatting in Jan Luiten van Zanden, 'The Great Convergence from a West-European Perspective: some thoughts and hypotheses', Itinerario 24 (2001) 3/4, 9-29.
8. Joel Mokyr, The Gifts of Athena. Historical origins of the knowledge society (Princeton 2002).
9. Mokyr, The Gifts, 28-78 geeft een overzicht van het debat.
10. Over de roi van de Wetenschappelijke Revolutie van de 17e eeuw: H. Floris Cohen, The Scientific Revolution. A historiographical inquiry (Chicago 1994).
11. Smith, The Wealth of Nations, 115.
12. Vgl. voor de organisatie van de bouw en de rol van metselaars daarin Richard A. Goldthwaite, The Building of Renaissance Florence (Baltimore 1990) 125 e.v.; dat metselaars, althans in de Middeleeuwen, een intellectuele elite vormden blijkt wel uit het ontstaan van de vrijmetselarij, die voortkwam uit organisaties van metselaars bij de grote bouwobjecten van de Middeleeuwen, de kathedralen, die via deze genootschappen hun kennis met elkaar deelden.
13. Jane Humphries, 'English apprenticeship: a neglected factor in the first Industrial Revolution', in Paul A. David and Mark Thomas (eds.), The Economic Future in Historical Perspective (Oxford 2003) 73-103;
14. S.A. Epstein, Wage Labor and Guilds in Medieval Europe (Chapel Hill 1991) 105 e.v.
15. West-Europa is het gemiddelde van London, Oxford, Amsterdam/Holland, Antwerpen, Parijs en Straatsburg; vergelijkbare gegevens voor Indonesië en Korea laten overigens een even hoge scholingspremie zien als in Japan en India (alleen in China was de scholingspremie mogelijk lager); de details omtrent bronnen en berekeningswijze worden gegeven in Jan Luiten van Zanden, The skill premium and the 'Great Divergence', paper voor Conference 'Towards a Global History of Prices and wages', (Utrecht 2004), beschikbaar op internet via http://www.iisg.nl/hpw/papers/vanzanden.pdf (16 februari 2005).
16. Osamu Saito, Wages, inequality and pre-modern growth in Japan, 1727-1894, Discussion Paper Series Hitotsubashi University Research Unit for Statistical Analysis in Social Sciences, 2003.
17. Gregory Clark, 'The cost of capital and medieval agricultural technique', Explorations in economic history, 25 (1988) 268-76;
18. S.R. Epstein, Freedom and growth: the rise of states and markets in Europe 1300-1750 (London 2000) 18-25, 60-61
19. Alain Derville, 'L'alphabétisation du peuple à la fin du Moyen Age', Revue du Nord, LXVI (1984) 759-772, is een van de weinige pogingen om greep op te krijgen op de toenemende alfabetisatie na 1350.
20. Bas J.P. van Bavel en Jan Luiten van Zanden, 'The jump start of the Holland Economy during the late Medieval Crisis, c. 1350 - c. 1500', in: Economic History Review, LVII, no. 3 (2004) 503-532;
21. meer algemeen S.R. Epstein, 'The Late medieval crisis as an 'integration crisis', in Maarten Prak (ed.) Early Modern Capitalism. Economic and social change in Europe 1400-1800 (London 2001) 25-51.
22. Vgl. Lucien Febvre en Henri-Jean Martin, The coming of the book: the impact of printing 1450-1800 (Londen 1976); gedetailleerde gegevens omtrent de Europese boekproductie tussen 1455 en 1500 kunnen ontleend worden aan de Incunabula Short Title Catalogue, een databestand van alle bekende en beschreven incunabelen dat door de British Library is aangelegd en dat beschikbaar is via de KB. Overigens nam de totale boekproductie natuurlijk niet zo snel toe, want de drukkerij verving tot op zekere hoogte het met de hand gecopiëerde boek.
23. Febvre en Martin, The coming, 184-5.
24. Goed vergelijkbare loongegevens van typografen zijn echter schaars; de meest complete gegevens zijn die van de bekende drukkerij van Plantijn over de periode 1560-1800 gepubliceerd door E. Scholliers, 'Prijzen en Lonen te Antwerpen (15e en 16e eeuw)' in C. Verlinden e.a. (ed.) Dokumenten voor de geschiedenis van prijzen en lonen in Vlaanderen en Brabant (XVe-XVIIIe eeuw), I (Brugge 1959) 464-467
25. en G. Impens, 'Lonen in de Plantijnse drukkerij (16e-18e eeuw) in' C. Verlinden e.a. (ed.) Dokumenten voor de geschiedenis van prijzen en lonen in Vlaanderen en Brabant (XIVe-XIXe eeuw), II (Brugge 1965) 1057-1236, waaruit blijkt dat zelfs in de hoogtijdagen van de Antwerpse boekdrukkerij rond 1560 de lonen van typografen niet of nauwelijks hoger waren dan die van timmerlieden en metselaars; de internationale circulatie van typografen (in dit geval met Duitse steden) blijkt ook duidelijk uit de vermeldingen van namen en herkomstgebieden in deze bron.
26. Papierprijzen zijn ontleend aan N.W. Posthumus, Nederlandsche prijsgeschiedenis (Leiden 1943-64) (series 19, 273, 389);
27. voor het aandeel van papier in de prijs van het boek: Febvre en Martin, The coming, 112-5.
28. Elisabeth L. Eisenstein, The Printing Press as an Agent of Change. Communications and cultural transformations in early-modern Europe (Cambridge 1979) 46;
29. Peter M.H. Cuijpers, Teksten als koopwaar: vroege drukkers verkennen de markt (Nieuwkoop 1998) 36.
30. Details over de berekeningen m.b.t. afbeeldingen 4 en 5 in Jan Luiten van Zanden, Common workmen, philosophers and the birth of the European knowledge economy. About the price and the production of useful knowledge in Europe 1350-1800, paper for the GEHN conference on Useful Knowledge, Leiden, September 2004, beschikbaar op http://www.iisg.nl/research/jvz-knowledge-economy.pdf 16 februari 005
31. Het 'model' voor de boekenprijs is vooral ontleend aan de gegevens gepubliceerd door Cuijpers, Teksten als koopwaar, 20-54;
32. en B. van Selm, Een menighte treffelijcke Boecken. Nederlandse boekhandelscatalogi in het begin van de zeventiende eeuw (Utrecht 1987).
33. Het model is gebaseerd op gegevens over de lonen en de papierprijzen in Nederland (uit Posthumus, Nederlandsche prijsgeschiedenis; series 19, 273, 389) en de loongegevens gepubliceerd op http://www.iisg.nl/hpw/brenv.html 16 februari 2005) en houdt daarnaast rekening met schaalvoordelen en leer-effecten.
34. Dit verband tussen boekproductie en politieke conjunctuur is al geconstateerd door Jan Luiten van Zanden en Arthur van Riel, Nederland 1780-1914. Staat, instituties en economische ontwikkeling (Amsterdam 2000) 93-94.
35. Tsien Tsuen-Hsiun, 'Paper and Printing' in: Joseph Needham (ed.) Science and Civilisation in China, vol. 5 (Cambridge U.P. 1985) 190, noot f; met dank aan Christine Moll-Murata (Tübingen) die mij hielp met het interpreteren van de gegevens over Chinese boekproductie.
36. Peter Burke, A social history of Knowledge. From Gutenberg to Diderot (Cambridge 2000) 168-9.
37. Burke, Social History.