Archaeological evidence of former occurrence and changes in fishes, amphibians, birds, mammals and molluscs in the Wadden Sea area

Helgoland Marine Research

Volumn 59, Issue 1, 2005, Pages 55-70

  Prummel, Wietske ^a   Heinrich, Dirk ^b  

^a UNIVERSITY OF GRONINGEN   (Netherlands)

^b UNIVERSITY OF KIEL   (Germany)

Author keywords

Animal remains; Archaeozoology; Exploitation; Habitat change; Human impact

Indexed keywords

ARCHAEOLOGICAL EVIDENCE; COASTAL ZONE; FAUNA; HUMAN ACTIVITY; PALEOECOLOGY; ZOOGEOGRAPHY;

ATLANTIC OCEAN; NORTH SEA; OCEANIC REGIONS; WADDEN SEA; WORLD;

ACIPENSER STURIO; AMPHIBIA; ANIMALIA; ANURA; AVES; BUFO CALAMITA; CERASTODERMA LAMARCKI; GRYPUS; HALICHOERUS GRYPUS; LIMOSA LIMOSA; MAMMALIA; MICROTUS OECONOMUS; MOLLUSCA; MURIDAE; PHOCIDAE; PISCES; VANELLUS VANELLUS;

EID: 17644382320     PISSN: 1438387X     EISSN: None     Source Type: Journal    
DOI: 10.1007/s10152-004-0207-1     Document Type: Article

References (62)

1. RC Apeldoorn van 1999 Microtus oeconomus (Pallas, 1776) In: AJ Mitchell (ed) The atlas of European mammals T & AD Poyser London 244-245
2. W Bergmans ACM Zuiderwijk 1986 Atlas van de Nederlandse amfibieën en reptielen en hun bedreiging Stichting Uitgeverij KNNV Hoogwoud
3. Boer TW de, Bruyne RH de (1991) Schelpen van de Friese Waddeneilanden. Fryske Akademy, Ljouwert/Dr. W. Backhuys/U.B.S., Oegstgeest
4. DC Brinkhuizen 1983 Visresten uit twee middeleeuwse vindplaatsen te Leeuwarden In: W Zeist van R Neef DC Brinkhuizen S Jager (eds.) Planten- Vis- en Vogelresten uit vroeghistorisch Leeuwarden. Commissie Archeologisch Stadskernonderzoek Leeuwarden. Leeuwarden 19-20
5. DC Brinkhuizen 1988 Vis en visvangst bij de terpbewoners In: M Bierma AT Clason E Kramer GJ Langen de (eds.) Terpen en wierden in het Fries-Groningse kustgebied. Wolters-Noordhoff/Forsten Groningen 226-233
6. DC Brinkhuizen 1988 Archeo-zoöplogisch onderzoek van de beerkuil; de visresten In: F Adolfs (ed.) Kattendiep deurgraven. Historisch-archeologisch onderzoek aan de noordzijde van het Gedempte Kattendiep te Groningen Stichting Monument en Materiaal Groningen 167-174
7. V Brock 1991 An interdisciplinary study of evolution in the cockles, Cardium (Cerastoderma) edule, C. glaucum, and C. lamarcki Vestjydsk Forlag Vinderup
8. Clark JGD (1946) Seal-hunting in the stone age of north-western Europe: a study in economic prehistory. Proceedings of the Prehistoric Society for 1946. NS 12, pp 12-48
9. Clason AT (1962) Beenderen uit nederzettingssporen van rond het begin onzer jaartelling bij Sneek. De Vrije Fries 45:102-112
10. AT Clason 1988 De grijze zeehond Halichoerus grypus (Fabricius, 1791) In: M Bierma AT Clason E Kramer GJ Langen de (eds) Terpen en wierden in het Fries-Groningse kustgebied. Wolters-Noordhoff/Forsten Groningen 234-240
11. Clason AT, van Es L (1992) De oeros-it Bos primigenius -van Britsum (Fr). Paleo-Aktueel 3:81-83
12. Clason AT, van Es L (1993) De oeros-it Bos primigenius -van Britsum (Fr) gedateerd. Paleo-Aktueel 4:110
13. Clason AT, Prummel W (1982) Faunaresten uit een vroeg-middeleeuwse nederzetting bij Schagen: Waldervaart. Westerheem 31:69-77
14. Enghoff I Bødker (2000) Fishing in the southern north Sea region from the 1st to the 16th Century AD: Evidence from fish bones. Archaeofauna 9:59-132
15. Ewersen J (1999) Die Tierreste des mittelalterlichen Fundplatzes Alt-List auf Sylt, Kr. Nordfriesland. Offa 54/55 (1997/98):425-430
16. Gelder-Ottway SM van (1988) Animal bones from a pre-roman iron age coastal marsh site near Middelstum (province of Groningen, the Netherlands). Palaeohistoria 30:125-144
17. AE Giffen van 1913 Die Fauna der Wurten EJ Brill Leiden
18. Grimm J (2003) Untersuchungen an Tierknochen aus der jungbronzezeitlichen Flachsiedlung Rodenkirchen-Hahnenknooper Mühle, Ldkr. Wesermarsch, mit einem Exkurs zu den Knochengeräten. Probleme der Küsterforschung im südlichen Nordseegebiet 28:185-234
19. Halici H (1997) Gebruiksvoorwerpen van been en gewei uit Tjitsma, Wijnaldum. Unpublished master thesis, University of Groningen
20. H Halici 2002 Faunaresten In: CG Koopstra (ed) Archeologisch onderzoek op de wierde Baflo, provincie Groningen. ARC-publicatie 47 ARC Groningen 39-64
21. D Heinrich 1991 Die Fische, Pisces In: H Reichstein Die Fauna des Germanischen Dorfes Feddersen Wierde Feddersen Wierde 4 Franz Steiner Verlag Stuttgart 293-301
22. Heinrich D (1994) Die Fischreste aus der frühgeschichtlichen Wurt Elisenhof. Studien zur Küstenarchäologie Schleswig-Holsteins Seria A. Elisenhof 6. Peter Lang, Frankfurt/Main, Berlin, Bern, New York, Paris, Wien, pp 215-249
23. Hopman M (1993) Een kijk op het Karolingische dierenrijk; Faunaresten van de terpen Tzummarum en Wijnaldum (Fr). Unpublished master thesis, University of Groningen
24. J Jukema T Piersma JB Hulscher EJ Bunskoeke A Koolhaas A Veenstra 2001 Goudplevieren en wilsterflappers, eeuwenoude fascinatie voor trekvogels Fryske Akademy, Ljouwert/KNNV Uitgeverij Utrecht
25. Kierkels, T (2004) Nieuwe plek voor kieskeurige muis. Natuurbehoud 35:12-13
26. Knol E (1986) Farming on the banks of the river Aa. The faunal remains and bone objects of Paddepoel 200 B.C.-250 A.D. Palaeohistoria 25(1983):145-182
27. Knol E, Prummel W, Uytterschaut HT, Hoogland MLP, Casparie WA, Langen GJ de, Kramer E, Schelvis J (1995/1996) The early medieval cemetery of Oosterbeintum (Friesland). Palaeohistoria 37/38:245-416
28. Kramer E, Prummel W (1992-1998) Oosterbeintum: Voorwerpen van gewei en been. Jaarverslagen Vereniging voor Terpenonderzoek 76-82:98-114
29. WJ Kuijper 2001 Malacologisch onderzoek naar mariene mollusken uit laat-neolithische vindplaatsen in Noord-Holland In: RM Heeringen van EM Theunissen (eds.) Kwaliteitsbepalend onderzoek ten behoeve van duurzaam behoud van neolithische terreinen in West-Friesland en de Kop van Noord-Holland. Nederlandse Archeologische Rapporten 21, deel 3 Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek Amersfoort 333-347
30. Langen G de, Perger T, Prummel W, Schelvis J, Taayke E, Willemsen J, Wispelwey M (1994) Een korte verkenning te Bolland bij Lions (Fr). Paleo-Aktueel 5:74-79
31. Leeuwen S van (2003) De land- en zoetwatermollusken van Schiermonnikoog, inventarisatie in het kader van het atlasproject Nederlandse mollusken. Spirula 334:103-108
32. W Ligtvoet 1992 Noordse woelmuis Microtus oeconomus (Pallas, 1776) In: S Broekhuizen B Hoekstra V Laar van C Smeenk JBM Thissen (eds.) Atlas van de Nederlandse Zoogdieren. KNNV-Uitgeverij Utrecht 273-280
33. Lotze HK (2005) Radical changes in the Wadden Sea fauna and flora over the last 2,000 years. Helgol Mar Res (in press)
34. Maanen G van, Vaandrager F (1988) De faunaresten uit de ringgracht van de middeleeuwse stinswier te Zweins (Frl). Westerheem 37:176-182
35. GT Poppe Y Goto 1993 European seashells II (Scaphopoda, Bivalvia, Cephalopoda) Verlag Christa Hemmen Wiesbaden
36. W Prummel 1989 Resten van vee, vis en weekdieren uit een 12e-13e-eeuwse terp aan de Dorpen te Schagen In: F Diederik (ed.) Archeologica. De archeologie van het noorden van Noord-Holland in historisch en landschappelijk perspectief Pirola Schoorl 148-164
37. Prummel W (1992) Vlees en vis op de rijk gevulde dis. In: Avest HP ter (ed) Opmerkelijk afval. Vondsten uit een 17de eeuwse beerput in Harlingen. Gemeentemuseum Het Hannemahuis Harlingen, pp 99-111
38. Prummel W (1997) Evidence of Hawking (Falconry) from Bird and Mammal Bones. Int J Osteoarchaeol 7:333-338 10.1002/(SICI)1099-1212(199707/ 08)7:4<333::AID-OA374>3.0.CO;2-7
39. Prummel W (1999) The effects of medieval dike building in the north of the Netherlands on the wild fauna. In: Benecke N (ed) The holocene history of the European vertebrate fauna, Modern aspects of research. Workshop 6-9 April 1998, Berlin. Archäologie in Eurasien 6. Verlag Marie Leidorf GmbH, Rahden/Westf, pp 409-422
40. Prummel W (2001) The significance of animals to the early medieval Frisians in the northern coastal area of the Netherlands: archaeozoological, iconographical, historical and literary evidence. Environ Archaeol 6:73-86
41. Prummel W, Knol E (2005) Twee soorten kokkels van het wad. Paleo-Aktueel 14 (in press)
42. H Reichstein 1991 Die Fauna des germanischen Dorfes Feddersen Wierde. Feddersen Wierde 4 Franz Steiner Verlag Stuttgart
43. Reichstein H (1994) Die Säugetiere und Vögel aus der frühgeschichtlichen Wurt Elisenhof. Studien zur Küstenarchäologie Schleswig-Holsteins Seria A. Elisenhof 6. Peter Lang, Frankfurt/Main, Berlin, Bern, New York, Paris, Wien, pp 1-214
44. PJH Reijnders 1992 Phoca vitulina Linnaeus 1758 - Seehund In: R Duguy D Robineau (eds.) Handbuch der Säugetiere Europas 6: Meeressäuger II, Robben - Pinnipedia. Aula Verlag Wiesbaden 120-137
45. Reise K (2003) Metapopulation structure in the lagoon cockle Cerastoderma lamarcki in the northern Wadden Sea. Helgol Mar Res 56:252-258
46. EJ Reitz ES Wing 1999 Zooarchaeology Cambridge University Press Cambridge
47. Requate H (1956) Die Jagdtiere in den Nahrungsresten einiger frühgeschichtlicher Siedlungen in Schleswig-Holstein. Schriften des Naturwissenschaftlichen Vereins für Schleswig-Holstein 28:21-41
48. H Schekkerman 2002 Kievit Vanellus vanellus In: Vogelonderzoek SOVON (ed) Atlas van de Nederlandse Broedvogels 1998-2002. Nederlandse Avifauna 5 Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis Leiden 210-211
49. Schmölcke U (2005) Neue Bemerkungen zu alten Funden - Tierkochen von der Lembecksburg auf Föhr. Offa (in press)
50. Schmölcke U, Breede M (2005) Eisenzeitliche Tierknochen aus dem Muschelhaufen bei Dunsum/Föhr - Eine Revision alter Funde. Archadie;ologische Nachrichten aus Schleswig-Holstein (in press)
51. T Schneewolf 1977 Die Schweine- und Wildtierknochenfunde der ältereisenzeitlichen Siedlung Boomborg/Hatzum an der unteren Ems unpublished Realschullehrerarbeit Kiel
52. Segschneider M (1999) Besiedlung und Fundgut der nordfriesischen Insel Amrum in der älteren römischen Kaiserzeit. Offa 53(1996):137-192
53. S Spratte 2001 Aussterben des Störes (Acipenser sturio L.) in der Eider In: W Düver (ed.) Der Stör Acipenser sturio L. Fisch des Jahres 2001 Verlag M. Faste Kassel 66-86
54. EM Theunissen 2001 Deel 2 Site-Dossiers In: RM Heeringen van EM Theunissen (eds.) Kwaliteitsbepalend onderzoek ten behoeve van duurzaam behoud van neolithische terreinen in West-Friesland en de Kop van Noord-Holland. Nederlandse Archeologische Rapporten 21 (3 parts) Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek Amersfoort 1-358
55. Walhorn A, Heinrich D (1999) Untersuchungen an Tierknochen aus der mittelalterlichen Wurt Niens, Ldkr. Wesermarsch. Probleme der Küstenforschung im südlichen Nordseegebiet 26:209-262
56. Witt R (2002) Untersuchungen an kaiserzeitlichen und mittelalterlichen Tierknochen aus Wurtensiedlungen der schleswig-holsteinischen Westküstenregion. Dissertation, Kiel
57. Woltinge I, Prummel W (2005) Wommels-Stapert: Botmateriaal uit de vroege ijzertijd en de midden-ijzertijd (Fr). Paleo-Aktueel 14 (in press)
58. E Wymenga 2002 Grutto Limosa limosa In: Vogelonderzoek SOVON (ed) Atlas van de Nederlandse Broedvogels 1998-2002. Nederlandse Avifauna 5. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis Leiden 220-221
59. Zagwijn WH (1986) Nederland in het Holoceen. Geologie van Nederland, Deel I. Rijks Geologische Dienst, Haarlem / Staatsuitgeverij, 's-Gravenhage
60. Zawatka D, Reichstein H (1977) Untersuchungen an Tierknochenfunden von den römerzeitlichen Siedlungsplätzen Bentumersiel und Jemgumkloster an der unteren Ems/Ostfriesland. Probleme der Küstenforschung im südlichen Nordseegebiet 12:85-128
61. Zeiler JT (1996) Texelse maaltijden. Faunaresten uit de Oude Schans op Texel (16e-20e eeuw). ArchaeoBone Rapport 6. Groningen
62. JT Zeiler 1997 Hunting, fowling and stock-breeding at Neolithic sites in the western and central Netherlands ArchaeoBone Groningen